Anna Wnuk
Stefan Wąsowski jest jedną z tych postaci, które poprzez pracę i rodzinę związały się z regionem Urzędowa.
Urodził się 10 października 1880 r. w Drzewicy koło Opoczna, jako syn Franciszka i Anieli z Szemplińskich. Ojciec był z zawodu nauczycielem matematyki w szkołach Radomia, matka zaś zajmowała się prowadzeniem domu i wychowywaniem siedmiorga dzieci. Po szkole elementarnej Stefan kontynuował naukę w gimnazjum humanistycznym w Radomiu, które ukończył w czerwcu 1900 r. i zapisał się na Wydział Lekarski Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Będąc sympatykiem PPS, prowadził działalność konspiracyjną wśród robotników szczotkarskiej fabryki Fejsta. Za aktywny udział w strajku uniwersyteckim w 1905 r. został usunięty z uczelni. W celu dokończenia studiów wyjechał do Dorpatu. Na tamtejszym uniwersytecie złożył końcowe egzaminy i 17 maja 1906 r. uzyskał dyplom lekarski. Wkrótce potem przyjechał do Lublina i rozpoczął praktykę na oddziale internistycznym Szpitala Sióstr Szarytek im. św. Wincentego á Paulo. Tutaj 9 lutego 1907 r. zawarł związek małżeński z Czesławą Dunin-Wąsowicz, z którego urodziła się córka Anna.
Przed I wojną światową, w latach 1910–1914, dr Stefan Wąsowski pracował w Urzędowie. W tym czasie zapewne zetknął się z rodziną Piaseckich z Popkowic i poznał swoją późniejszą drugą żonę.
W 1914 r. wrócił znów do Lublina i działał wraz z dr. Stefanem Rudzkim w konspiracyjnej PPS. W dniu 1 sierpnia 1914 r. został powołany do armii rosyjskiej i otrzymał przydział do Szpitala Polowego nr 352, gdzie objął obowiązki młodszego ordynatora. W niespełna pięć miesięcy później (12 grudnia) zmarła mu pierwsza żona, osierociwszy nieletnią córkę. Na stanowisku młodszego ordynatora szpitala polowego pozostawał do grudnia 1916 r., kiedy to rozkazem rosyjskiego dowództwa został przeniesiony do armii serbskiej, gdzie objął obowiązki naczelnego lekarza 7. pułku piechoty. Po powrocie do Rosji, w lipcu 1917 r., został naczelnym lekarzem w 45. zapasowym pułku piechoty, w którym służył do zdemobilizowania w marcu 1918 roku.
W lipcu tego roku powrócił do Lublina i podjął pracę w Szpitalu ss. Szarytek, gdzie pozostawał do 6 kwietnia 1919 r., kiedy to wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego i po zweryfikowaniu, w stopniu kapitana otrzymał przydział do Szpitala Okręgowego w Lublinie, w charakterze młodszego ordynatora na oddziale internistycznym. W grudniu 1919 r. został mianowany zastępcą komendanta Szpitala Okręgowego i objął kierownictwo jego filii w Obozie Południowym. Z dniem 1 kwietnia 1920 r. awansował do stopnia majora i został powołany na stanowisko naczelnego lekarza garnizonu lubelskiego. Na tym stanowisku pozostawał do 15 maja 1921 r., kiedy to został przeniesiony do Referatu Mobilizacyjno-Organizacyjnego Dowództwa Okręgu Generalnego Lublin, gdzie wykazał się dużymi zdolnościami organizacyjnymi.
Za swoją służbę Stefan Wąsowski został odznaczony Medalem Niepodległości, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921, rosyjskim Krzyżem św. Stanisława III i II stopnia i Krzyżem św. Anny III stopnia.
Po zakończeniu działań wojennych chciał wrócić do cywilnej praktyki lekarskiej i dlatego złożył prośbę o zwolnienie z czynnej służby wojskowej. W rezultacie 14 lipca 1921 r. otrzymał bezterminowy urlop z wojska. W półtora miesiąca później zawarł związek małżeński z Marią Piasecką z Popkowic, z którego urodziło się dwoje dzieci: córka Halina i syn Jerzy. Początkowo mieszkał z rodziną przy ulicy Namiestnikowskiej 16, a następnie przy ulicy 3 Maja 16 w Lublinie.
Z dniem 15 czerwca 1922 r. przeniesiony został do rezerwy. Zakwalifikowano go do pospolitego ruszenia z przydziałem do kadry zapasowej Szpitala Okręgowego w Chełmie. Po odejściu z wojska objął ponownie stanowisko ordynatora Szpitala ss. Szarytek w Lublinie. Jednocześnie w latach 1922–1924 pełnił obowiązki dyrektora Kasy Chorych.
Pracując zawodowo, potrafił znaleźć czas na szeroko zakrojoną działalność społeczną. W 1910 r. został członkiem rzeczywistym Lubelskiego Towarzystwa Lekarskiego. Był darzony zaufaniem i wybierany do władz Towarzystwa, pełniąc między innymi obowiązki wiceprezesa. W październiku 1923 r. przewodniczył komisji, mającej przygotować projekt organizacji Pracowni Anatomii Patologicznej. Oprócz tego był członkiem założycielem Lubelskiego Oddziału PCK, Towarzystwa Walki z Gruźlicą, Ligi Morskiej i Kolonialnej, Ligi Obrony Powietrznej Państwa oraz Związku Obrony Kresów Wschodnich i Zachodnich. Oprócz tego bardzo interesował się muzyką i uczestniczył w pracach Lubelskiego Towarzystwa Muzycznego. Poza tym był miłośnikiem wędkarstwa i łowiectwa. Razem z drugą żoną Marią wielokrotnie odwiedzał Popkowice, gdzie leczył ludzi, wędkował czy po prostu odpoczywał.
W obliczu narastającego zagrożenia ze strony Niemiec zgłosił się na początku sierpnia 1939 r. do wojska jako ochotnik. Otrzymał przydział do służby jako lekarz Drugiego Szpitala Okręgowego w Chełmie. W dniu 9 września 1939 r. ewakuował się wraz ze szpitalem do Tarnopola i tam w osiem dni później dostał się do niewoli sowieckiej.
Przebywał w obozie jenieckim w Kozielsku, gdzie widywał się z nim kpt. Rudolf Stanisław Kochlöffel, który w liście do swojej żony z dnia 23 listopada 1939 r. prosił, aby pozdrowić żonę ppłk. Wąsowskiego. W kozielskim obozie pozostawał co najmniej do 9 kwietnia 1940 r., po czym został wywieziony do Lasu Katyńskiego i tam zamordowany. Na NKWD-owskiej liście wywozowej nr 022/2 z 9 kwietnia 1940 r. jego nazwisko znajduje się pod pozycją 54 (teczka personalna nr 1194).
W 1943 r. ciało Stefana Wąsowskiego zostało ekshumowane z dołu śmierci i zidentyfikowane pod numerem 1335.
Spoczął w mogile bratniej, prawdopodobnie drugiej. Przy ekshumacji znaleziono w kieszeniach jego munduru legitymację oficerską, zniszczoną portmonetkę, fotografię żony z dziećmi, pocztówkę, zaświadczenie, futerał z binoklami i dowód osobisty. Pozostawił żonę, córki Annę i Halinę oraz syna Jerzego. O tragicznym losie męża Maria dowiedziała się od członka Komisji PCK, Kazimierza Skarżyńskiego, który w 1943 r. uczestniczył w pracach ekshumacyjnych w Katyniu. Przekazał jej znalezioną przy mężu brązową zniszczoną portmonetkę, fotografię rodziny i futerał z binoklami.
Stefan Wąsowski, wspaniały lekarz, który położył duże zasługi dla rozwoju służby zdrowia w Lublinie i Urzędowie był także nieustraszonym bohaterem i patriotą. Brał czynny udział w działaniach wojennych: pierwszej wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i drugiej wojny światowej. Służył innym ludziom swoim niezwykłym talentem i wiedzą. Wspierał i ratował życie tych, dla których najwyższym dobrem była niepodległość Polski. Jako jedna z ofiar Golgoty Wschodu zginął w Katyniu, gdzie zdradziecko zniszczono kwiat polskiej inteligencji.
Źródła:
CAW, AP 11197.
Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.21 r., Warszawa 1921, s. 433, 935.
S. Kowalczyk, Lubelskie Towarzystwo Lekarskie 1874–1951, Warszawa–Łódź 1987, s. 42 (błędnie podane, że zginął w obozie koncentracyjnym) i s. 47.
A. Moszyński, Lista katyńska, s. 200.
J. Tucholski, Mord w Katyniu, s. 241, 645.
I. P. Wośko, Lecznictwo na terenie gminy urzędowskiej, „Głos Ziemi Urzędowskiej” 1991, s. 7.
Relacja Józefy Wąsowskiej-Kościukiewicz, bratanicy.
Personel Szpitala św. Wincentego á Paulo ss. Szarytek w Lublinie 1910 rok (Stefan Wąsowski siedzi na dole pośrodku w binoklu)
Z dziećmi na rybach w Popkowicach
Błogosławieństwo i odpust zupełny w godzinie śmierci dla Stefana i Marii Wąsowskich otrzymane od papieża Piusa XI w 1933 r.