AKTUALNOŚCI

Tomasz Wyka

Jak mówi Czesław Miłosz: „Ojczyzna jest organiczna, wrośnięta w przeszłość, zawsze nieduża, grzejąca serca, bliska jak własne ciało”.

Towarzystwo Ziemi Urzędowskiej liczy sobie 25 lat. Jest to okres szczególny dla naszej społeczności lokalnej i członków stowarzyszenia. Udało się dokonać wiele, zwłaszcza na polu społeczno-kulturalnym. Na szczególne podkreślenie zasługuje integracja urzędowian, zarówno mieszkających tutaj na stałe, jak i osób mających rodowód urzędowski, wokół najistotniejszych dla mieszkańców ziemi urzędowskiej problemów dnia dzisiejszego, ale również poznawania, dokumentowania i popularyzowania dziejów Urzędowa oraz przypominania wkładu wybitnych urzędowian – Marcina z Urzędowa, Jana Michałowicza, Leona Ulricha i innych – do kultury polskiej.

Cechą wyróżniającą większość znanych nam mieszkańców Urzędowa jest silne poczucie więzi z miejscem urodzenia, tradycją, kulturą swojej miejscowości i dumą z przynależności do tej społeczności. Na pierwszym Walnym Zgromadzeniu TZU w dniu 12 maja 1985 r. dał temu wyraz nieżyjący już płk Aleksander Nowaczyński w słowach: „Wszystko co we mnie szlachetne wyniosłem z urzędowskiej chałupy”.

Myśl powołania Stowarzyszenia Urzędowian powstała już w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Jej pomysłodawcą był Aleksander Goliński. Potrzeba było jednak kilku dziesięcioleci, aby pomysł stał się rzeczywistością. Lata osiemdziesiąte XX wieku były czasem szczególnym po okresie stanu wojennego. Wiele organizacji, które funkcjonowały w latach ówczesnych, było zawieszonych lub ich działalność była znikoma. W naszej gminie urzędowskiej zrodziła się idea powołania Towarzystwa, a przyczyniły się do tego: odsłonięcie tablicy poświęconej pamięci żołnierzy AK i nadanie imienia Szkole Podstawowej w Urzędowie.

Duży wkład w okresie przygotowania wnieśli: dr Mirosław Bortkiewicz, Marian Pastuszewski oraz Tadeusz Moch, który opracował projekt statutu stowarzyszenia. Projekt ten został przedstawiony i zaakceptowany na posiedzeniu koła ZBOWiD w Urzędowie. Członkowie uczestniczący w dniu 8 kwietnia 1984 r. w tym posiedzeniu postanowili powołać Komitet Założycielski Towarzystwa Ziemi Urzędowskiej i stali się jego członkami założycielami. Byli to: Tadeusz Tatara, Władysław Gajewski, Czesław Ufniarz, Witold Przysucha, Mieczysław Cieślicki, Edward Cieślicki, Ignacy Witek, Zdzisław Chruścielewski, Lucjan Chruścielewski, Czesław Niećko, Władysław Bieńkowski, Stanisław Masiak, Józef Duda, Hieronim Kania, Janina Kucharczyk, Jan Ściolny, Wacław Wójcik, Henryk Chudzicki, Stefan Wiąckowski, Tomasz Wyka. W tym dniu wybrano również Zarząd Tymczasowy, w skład którego weszli: prezes Władysław Gajewski, zastępca prezesa Czesław Ufniarz i sekretarz Tomasz Wyka. Zarząd ten został upoważniony do podejmowania wszelkich działań w celu rejestracji TZU i spraw organizacyjnych związanych z Walnym Zgromadzeniem. Gminny Ośrodek Kultury w Urzędowie postanowił przejąć inicjatywę w celu przygotowania formalno-prawnych dokumentów w sprawie rejestracji stowarzyszenia społeczno-kulturalnego o zasięgu gminnym. Dużą pomoc w samym procesie legislacyjnym w celu powołania Towarzystwa okazał Kazimierz Spaleniec z Wojewódzkiego Domu Kultury w Lublinie, któremu serdecznie dziękuję. Przybliżył on cel i zakres działalności stowarzyszenia ówczesnym władzom gminy. Po przyjęciu przez członków założycieli statutu i oficjalnym wniosku o celowości funkcjonowania TZU wystawionym przez dyrektora GOK skierowano do naczelnika gminy Urzędów w dniu 2 lipca 1984 r. wniosek o rejestrację stowarzyszenia o nazwie „Towarzystwo Ziemi Urzędowskiej”.

Na podstawie przedłożonych materiałów, ówczesny naczelnik gminy Stanisław Nowaczyński wydał decyzję administracyjną nr SA 6015/84, dokonując rejestracji stowarzyszenia o nazwie Towarzystwo Ziemi Urzędowskiej, które swą osobowość prawną uzyskało w dniu 4 października 1984 r. i zostało wpisanie do rejestru Urzędu Gminy w Urzędowie pod nr 1/84.

Po dokonaniu rejestracji Zarząd Tymczasowy, przy wsparciu prof. Ignacego Wośki i dr. Mirosława Bortkiewicza, poczynił starania o organizację I Walnego Zgromadzenia i sesji popularnonaukowej dotyczącej dziejów Urzędowa zorganizowanej przy wsparciu Instytutu Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie pod kierownictwem prof. Kazimierza Myślińskiego.

Dużą pomoc i wsparcie duchowe w tym okresie uzyskaliśmy od proboszcza naszej parafii ks. kan. mgr. Aleksandra Bacy, który całym sercem zaangażował się w naszą działalność. Środki na te cele zostały pozyskane z Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie.

Pierwszy zjazd odbył się 12 maja 1985 r. Wybrano Zarząd, na czele którego stanął prof. dr hab. med. Ignacy Wośko. Sprawował on tę funkcję aż do śmierci w dniu 10 lutego 1997 r.

Podczas I Walnego Zgromadzenia sprecyzowano cele i wskazano konkretne zadania wynikające ze statutu, na których powinna się skupić praca Towarzystwa. Dotyczyły one:

– wydania monografii upamiętniającej historię i ludzi ziemi urzędowskiej,

– odnowienia pomników – pamiątek walk o niepodległość Polski,

– renowacji zabytkowych wałów,

– patronatu nad znaną od wieków w Urzędowie garncarską sztuką ludową, utworzenia placówki muzealnej, podniesienia walorów estetycznych Urzędowa i gminy,

– podjęcia działań związanych z ochroną zdrowia ludności i ochroną środowiska,

– promowania nowoczesnej myśli rolniczej,

– powołania zamiejscowych sekcji TZU,

– przywrócenia Urzędowowi praw miejskich,

– współpracy w realizacji celów z lokalnym samorządem, organizacjami i instytucjami.

I Walne Zgromadzenie TZU, 1985 r.

Towarzystwo skupiało się na organizowaniu trzech dużych przedsięwzięć rocznie:

1) Dni Urzędowa, odbywających się zazwyczaj na przełomie maja i czerwca,

2) Tygodni Kultury Zdrowotnej z Dniami Konsultacji Medycznych organizowanych w listopadzie oraz

3) Dni Kultury Rolnej w okresie zimowym.

Dni Urzędowa jako „dni miejscowości” zostały zainicjowane przez władze lokalne w latach siedemdziesiątych XX w. Pierwotnie miały charakter głównie folklorystyczny. TZU postanowiło Dniom Urzędowa nadać więcej treści, wzbogacić je między innymi poprzez organizowanie sesji popularnonaukowych na temat przeszłości i teraźniejszości regionu. Kontakty z Instytutem Historii UMCS, Lubelskim Oddziałem Towarzystwa Historycznego i Katolickim Uniwersytetem Lubelskim nadały sesjom właściwy poziom i profesjonalizm. Autorami referatów byli także członkowie Towarzystwa: historycy, świadkowie wydarzeń, przedstawiciele miejscowych władz, Kościoła, organizacji i instytucji.

Swoimi wrażeniami po pierwszej sesji zorganizowanej w dniach 12–13 maja 1985 r. podzielił się na łamach „Głosu Ziemi Urzędowskiej” prof. dr hab. Zygmunt Mańkowski, kierownik Zakładu Historii Najnowszej UMCS: „Sala miejscowego Domu Kultury pełna była po brzegi mieszkańców w różnym wieku i kondycji, a także przybyszów z wielu miast Polski, w tym i z zagranicy. Ci ostatni, choć od lat zamieszkiwali gdzie indziej, w dniu święta swego miasta przybyli licznie, by demonstrować swe przywiązanie do miejsca, skąd się wywodzili. Wszyscy byli nad podziw wytrwali w wysłuchiwaniu przez wiele godzin referatów o przeszłości grodu, który na kartach dziejów ojczystych zapisał fakty trwałe i piękne. Nigdy przedtem ani potem w kontaktach z regionalistami nie spotkałem takiego klimatu ani tak skutecznych działaczy”.

Jednak nie tylko odczyty i referaty wypełniały Dni Urzędowa. W dyskusjach kończących sesje poruszano wiele ważnych dla środowiska lokalnego problemów.

Dni, w ramach których odbywały się sesje na temat oświaty i szkolnictwa, były okazją do zorganizowania zjazdów wychowanków Gimnazjum Urzędowskiego z lat 1945–1954. Wypełniały je także akademie okolicznościowe, inscenizacje, imprezy rekreacyjno-sportowe, zabawy ludowe, występy młodzieży szkolnej, zespołów folklorystycznych, orkiestry dętej, chóru strażackiego, kiermasze wyrobów ludowych i stoiska wydawnictw TZU. Organizowane były przy współudziale Gminnego Ośrodka Kultury, szkoły, Kościoła, Ochotniczej Straży Pożarnej, Koła Gospodyń Wiejskich, Banku Spółdzielczego, Ośrodka Zdrowia, organizacji kombatanckich i innych.

Warto wspomnieć, że Towarzystwo wychodziło ze swoją działalnością poza ramy tradycyjnych Dni Urzędowa. W 50. rocznicę wybuchu II wojny światowej, 3 września 1989 r., w kościele parafialnym odsłonięto tablicę dla uczczenia urzędowiaków – ofiar wojny oraz zorganizowano akademię, podczas której kombatanci wspominali ludzi i wydarzenia tamtych czasów. 22 kwietnia 1990 r. odbyła się uroczysta akademia upamiętniająca 50-lecie zbrodni katyńskiej.

Jeszcze w czasach PRL, bo w 70. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę odsłonięto odbudowane pomniki „Orląt Lwowskich” i Józefa Piłsudskiego. Podczas Dni Urzędowa w 1990 roku, poświęcono pomnik – mogiłę Legionistów, a rok później – krzyż i głaz ku czci Tadeusza Kościuszki. Z kolei w czasie następnych Dni Urzędowa poświęcono 12 płyt nagrobkowych z krzyżem na mogiłach partyzantów. Pamięć pomordowanych urzędowskich Żydów uczczono 4 czerwca 1993 r., odsłaniając pomnik w formie macewy z napisami w języku polskim i hebrajskim: „Żydom urzędowskim zamordowanym przez hitlerowców w latach 1939–1944. Społeczeństwo Urzędowa”.

Patriotyczne uroczystości, podczas których czczono pamięć bohaterów narodowych, odbywały się także w rocznice Święta Niepodległości. Do nich można zaliczyć poświęcenie w 1992 roku nowych płyt nagrobkowych na mogiłach powstańców styczniowych oraz odsłonięcie na cmentarzu parafialnym głazu – pomnika pamięci tych urzędowian, którzy zginęli w latach okupacji i po wyzwoleniu, a miejsce ich spoczynku jest nieznane. W Skorczycach, z inicjatywy TZU, podczas Dni Urzędowa w 1994 roku odsłonięto ufundowany przez mieszkańców pomnik „Właścicielom dóbr w Skorczycach”. Pobyt Józefa Piłsudskiego w lipcu 1915 roku w Urzędowie przypomniano inskrypcją na domu rodziny Golińskich przy ul. Wodnej.

Zaczątkiem Tygodni Kultury Zdrowotnej były Dni Konsultacji Medycznych zwane „białymi niedzielami”. Zapoczątkował je dr Mirosław Bortkiewicz, ówczesny kierownik Ośrodka Zdrowia. Współorganizatorem tych Dni, a później kontynuatorem pomysłu, stał się prof. Ignacy Wośko.

Na I Dzień Konsultacji Medycznych, który miał miejsce 30 października 1983 r., a więc na rok przed utworzeniem TZU, przybyło 21 lekarzy różnych specjalności.

O specyfice urzędowskich „białych niedziel” zdecydował fakt, że wszyscy przyjmujący lekarze to byli właśnie urzędowiacy, z potrzeby serca niosący pomoc krajanom. Sami lekarze mieli okazję do spotkań z dawno nie widzianymi przyjaciółmi. Wtedy też ustaliła się tradycja, że Dni Konsultacji Medycznych organizowane są około dnia Wszystkich Świętych, kiedy wielu lekarzy przybywa w rodzinne strony na groby bliskich.

Formuła Tygodni była szeroka. Obejmowała ona działania profilaktyczne w postaci wykładów i pogadanek o zapobieganiu chorobom, na temat higieny, walki z alkoholizmem, ale też wykłady z dziedziny ochrony środowiska.

W ciągu dwudziestu pięciu lat odbyły się dwadzieścia trzy Tygodnie Kultury Zdrowotnej oraz dwadzieścia sześć Dni Konsultacji Medycznych. W ujęciu organizacyjnym każdy dzień tygodnia poświęcony był innej tematyce. Pierwszy dzień zwykle był Dniem Farmacji, następny Dniem Ochrony Środowiska, kolejne to: Dzień Młodzieży, Dzień Promocji Zdrowia, na zakończenie Dzień Konsultacji Medycznych.

Towarzystwo nasze uhonorowało tablicami pamiątkowymi wybitne postacie naszej ziemi urzędowskiej:

– w 1993 roku malarza Stanisława Surdackiego,

– w 1994 roku Leona Hempla,

– w 1995 roku Aleksandra Golińskiego,

– w 1996 roku kierowników urzędowskiej Szkoły Podstawowej,

– w 1997 roku prof. Ignacego Wośkę – pierwszego prezesa TZU,

– w 1997 roku profesorów med. Leszka Kusia i Jana Pokorę.

W roku 2005 Towarzystwo Ziemi Urzędowskiej czynnie włączyło się w obchody 600-lecia Urzędowa. To z inicjatywy członków i sympatyków TZU został wybudowany pomnik 600-lecia usytuowany na Rynku.

Od samego początku istnienia Towarzystwo doceniało wagę słowa pisanego dla propagowania wiedzy o przeszłości i teraźniejszości środowiska. W Towarzystwie zdawano sobie sprawę, że wydawnictwa stanowią istotny składnik edukacji regionalnej, wpływający na integrację i aktywność środowiska. Było to istotne, gdyż Urzędów praktycznie nie miał żadnych opracowań swoich przecież bogatych dziejów. Wybrany na I Walnym Zjeździe Zarząd powołał 13 czerwca Zespół Redakcyjny, którego przewodniczącym został Tadeusz Moch, a członkami: Stanisław Surdacki, Tadeusz Surdacki, Jerzy Goliński i Tadeusz Wośkowski.

Zespołowi temu trudno było jednak podjąć efektywną pracę ze względu na fakt, że jego członkowie zamieszkiwali w różnych miejscach Polski i w praktyce pracą nad pierwszym wydawnictwem zajęli się Tadeusz Moch, Tadeusz Surdacki i Ignacy Wośko. Efektem ich pracy stała się wydana w 1987 r. jednodniówka „Głos Ziemi Urzędowskiej”. Jej wydanie wcale nie było łatwe. Główny Urząd Kontroli Prasy i Wydawnictw ingerował nie tylko w treść ale także decydował o wysokości nakładu, co wiązało się z przydziałem papieru. W tym zakresie pomocy udzielił nam Franciszek Ludwin, który zaopatrywał TZU w papier na pierwsze publikacje „Głosu”. Problemy były także z drukiem, tu jednak operatywnością wykazał się Ignacy Wośko, nawiązując kontakty z pracownikami drukarni zakładowej w WSK PZL Świdnik, którzy po godzinach pracy realizowali zamówienie. Dwie następne jednodniówki ukazały się w 1989 i 1991 r.

Od 1993 r. „Głos” stał się wydawnictwem cyklicznym, rocznikiem o nakładzie tysiąca egzemplarzy. Już w pierwszej jednodniówce ustalone zostały zasadnicze działy, które z pewnymi zmianami kontynuowane są do chwili obecnej. Zachowana jest też szata graficzna, od 1996 czasopismo wzbogaciło się o kolorowe okładki i wklejki. Pod redakcją Tadeusza Mocha ukazało się 8 numerów „Głosu”. W 1997 r. przewodniczącym zespołu redakcyjnego został Tadeusz Surdacki. Kolejnymi redaktorami naczelnymi byli: Małgorzata Ciosmak i prof. Marian Surdacki, który jest redaktorem również tegorocznego „Głosu”.

Treści zawarte w poszczególnych numerach są bardzo bogate i różnorodne. Najwięcej miejsca zajmuje problematyka historyczna. Składają się na nią materiały z sesji popularnonaukowych, wspomnienia osobiste, artykuły dotyczące historii wybitnych postaci ziemi urzędowskiej, opracowania, doniesienia przyczynkarskie, przedruki z mało znanych lub zapomnianych publikacji. Na łamach pisma wypowiadają się regionaliści, przedstawiciele samorządu lokalnego, organizacje i instytucje działające na terenie gminy. Prezentowane są utwory literackie mieszkańców i osób związanych z Urzędowem, ciekawe korespondencje oraz omawiane wydarzenia kulturalne i przedsięwzięcia gospodarcze. Kolorytu dodają fotografie. Znaczna część z nich jest autorstwa Lecha Dudzińskiego, pracownika GOK, od wielu lat służącego TZU swoją fachowością w tej dziedzinie. Niezależnie od periodyku „Głos Ziemi Urzędowskiej”, TZU wydaje serię tzw. niebieskich zeszytów, w ramach której ukazało się 13 opracowań. Są to broszury monotematyczne, zawierające obszerniejsze materiały dotyczące wybranych wydarzeń z dziejów Urzędowa i najbardziej zasłużonych jego postaci.

Publikacje TZU zawsze były wysoko oceniane nie tylko przez urzędowiaków, którzy niezmiennie z ciekawością oczekiwali na nowe wydawnictwa, ale i przez media.

W artykule zawartym w piśmie „Ziemia Lubelska” czytamy o „Głosie”: „Czasopismo to – wydawane zresztą już od wielu lat w formie rocznika – jest ideą Towarzystwa Ziemi Urzędowskiej, którą warto promować i polecać z racji jego ponadlokalnej misji. Katalog tematyczny pisma może świadczyć o głębokim zaangażowaniu mieszkańców w życie miejscowości, jej rozwój i promocję na zewnątrz”.

Najnowszą formą popularyzowania działalności TZU, w tym wydawniczej, stał się Internet. Na oficjalnej stronie Rady i Urzędu Gminy, pod adresem www.Urzedow.pl Towarzystwo zamieszcza od 2001 r. większość swoich publikacji, w tym pełną zawartość „Głosów Ziemi Urzędowskiej”.

Ogromne zaangażowanie wielu ludzi w działalność Towarzystwa jest pewnym fenomenem w historii Urzędowa. W obecnej chwili skupia ono 257 członków i, z uwagi na liczebność, należy do stowarzyszeń średniej wielkości. Najwięcej osób wstąpiło w 1985 r. – 181. W następnych latach obserwowaliśmy tendencję spadkową. W ostatnich kilku latach liczba przystępujących do TZU ma charakter jednostkowy. Najwięcej członków mieszka w samym Urzędowie. Pozostali żyją w Lublinie, Kraśniku, Warszawie, Szczecinie, Poznaniu, Białymstoku. Niektórzy przebywają poza granicami kraju. W historii TZU wielu ludzi nie szczędziło pracy, czasu ani pieniędzy na działalność społeczną. Nie sposób ich wymienić w tym skromnym opracowaniu, chociaż wszyscy zasługują na szacunek i uznanie, bowiem stworzyli wiekopomne dzieło dla swojej małej ojczyzny, jaką jest dla nich Urzędów.

Wydawnictwa TZU, a zwłaszcza „Głos Ziemi Urzędowskiej”, są nieocenionym źródłem wiedzy o Urzędowie oraz ziemi urzędowskiej. Korzystają z nich nauczyciele, uczniowie i studenci, poznając historię regionu. Działalność TZU stała się tematem kilku prac magisterskich, była wielokrotnie nagradzana. W 1989 r. Towarzystwo otrzymało dyplom uznania od Ministerstwa Kultury i Sztuki, a w 1995 r. nagrodę Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w konkursie „Nie chcemy żyć na śmietniku”.

Patrząc wstecz, można stwierdzić, że dorobek Towarzystwa jest imponujący. Dzień dzisiejszy pozwala budzić nadzieję, że w przyszłości też nie zabraknie ludzi gotowych do bezinteresownej pracy dla TZU i Urzędowa. Wierzymy, że rola Towarzystwa w nowej rzeczywistości nie zmaleje, a wprost przeciwnie, jego znaczenie dla utrzymania tożsamości narodowej – wzrośnie.

Pragnę podziękować całemu Zarządowi i zespołowi redakcyjnemu, któremu Walne Zgromadzenie powierzyło 7 października 2006 r. kierowanie naszym Towarzystwem.

Chciałbym również serdecznie podziękować władzom gminy: wójtowi Janowi Woźniakowi, przewodniczącemu Rady Gminy Urzędów Markowi Przywarze oraz całej Radzie Gminy. Słowa podziękowania kieruję do proboszczów wszystkich naszych parafii, tj. Urzędowa, Bobów i Popkowic.

Duży wkład w działalność Towarzystwa wniosły szkoły, czynnie uczestnicząc w imprezach organizowanych przez nas – dziękuję dyrektorom, nauczycielom oraz uczniom, którzy przygotowali wiele inscenizacji i referatów.

Dziękuję wszystkim członkom TZU, którzy mnóstwo serca i czasu poświęcili dla swojej małej ojczyzny, pisząc liczne artykuły do naszego „Głosu Ziemi Urzędowskiej”.