Głos Ziemi Urzędowskiej 2009

Marian Surdacki

Wizytacja parafii Urzędów z 1947 roku

Życie, politykę i działalność Kościoła powszechnego reguluje od początku jego istnienia normatywne ustawodawstwo w postaci rozporządzeń soborowych, dekretów synodalnych, listów pasterskich i innych rozporządzeń, formułowanych i wydawanych przez najwyższe władze kościelne: stolicę apostolską, sobory, synody prowincjonalne i diecezjalne czy przez biskupów. Miały one charakter postulatywny, ukazywały zalecany, teoretyczny model i wzorce kierowania Kościołem, regulowały wewnętrzne życie parafii i duchowieństwa. Rzeczywistość i praktyka nie zawsze do końca były z nimi zbieżne. Przyczyniało się to do różnych nadużyć i nieprawidłowości w życiu Kościoła. Doprowadzało to do kryzysów, skutkiem których była reformacja, która spowodowała rozbicie Kościoła katolickiego i powstania nowych konfesji: luteranizmu, kalwinizmu, arianizmu, braci czeskich i innych.

Rozbity i osłabiony Kościół katolicki postanowił przeciwdziałać kryzysowi, szukać środków zaradczych i uzdrawiających. Receptą było przeprowadzenie głębokich reform, które podjęto na Soborze Trydenckim (1545–1563). Była to tzw. kontrreformacja, przez którą należy rozumieć reformę katolicką prowadzącą do odrodzenia katolickiego. Poprzez szeroko zakrojone reformy wyeliminowano dotychczasowe błędy w Kościele katolickim, uczyniono go bardziej atrakcyjnym. Tym sposobem zatrzymano masowy odpływ katolików do obozu wyznań reformowanych, a tym samym zatrzymano szybkie postępy reformacji, po czym zaś rozpoczął się proces rekatolicyzacji.

Wśród wielu potrydenckich reform Kościoła znalazł się między innymi nakaz systematycznego przeprowadzania wizytacji diecezjalnych, archidiecezjalnych czy dekanalnych parafii i pracującego w nich duchowieństwa. Częste kontrole miały zapobiegać błędom i uchybieniom w życiu Kościoła, które wcześniej doprowadziły do tak głębokiego kryzysu. Wizytacje zalecano przeprowadzać co kilka lat, lecz w rzeczywistości każda parafia w okresie potrydenckim lustrowana była przeciętnie zaledwie 5–6 razy w ciągu stulecia. W parafii urzędowskiej wizytacje odbyły się w następujących latach: 1592, 1598, 1601, 1617, 1637, 1682, 1689, 1698, 1718, 1737, 1748, 1781, 1801.

Podstawą przeprowadzenia wizytacji były kwestionariusze zawierające zestaw pytań i problemów, na jakie należało odpowiedzieć podczas wizytacji. Zawierały one pytania dotyczące całokształtu życia parafii, poczynając od opisu świątyni, jej wezwania, obiektów sakralnych, przynależności administracyjnej parafii, obsady duszpasterskiej, występujących tam instytucji i stowarzyszeń religijnych, liczby parafian, życia religijnego, aż po dokładne opisy uposażenia – beneficjum. Na każde z pytań kwestionariusza wizytator musiał uzyskać od plebana (proboszcza) odpowiedź, którą zapisywał w protokołach wizytacyjnych. Wizytację kończyło spisanie dekretu reformacyjnego, w którym wizytator rejestrował wszelkie nieprawidłowości, a następnie dawał dyspozycje i zalecenia dotyczące ich skorygowania i naprawy.

Bardzo szeroki kwestionariusz wizytacyjny sprawia, że akta wizytacji kanonicznych stanowią nieocenione i niezwykle wszechstronne źródło do różnorodnych badań historycznych. Są one skarbnicą informacji do eksploracji zagadnień zarówno z historii Kościoła, jak i dziejów społeczno-gospodarczych, a także do badań nad osadnictwem i zaludnieniem dawnych ziem. Wykorzystywane one były jako podstawowe źródła we wszystkich naukowych publikacjach autora tego tekstu, stanowią między innymi zasadniczą bazę materiałową do opublikowanych ostatnio książek na temat Urzędowa: Edukacja i opieka społeczna w Urzędowie w XV–XVIII wieku oraz Urzędów w XVII– –XVIII wieku. Miasto – Społeczeństwo – Życie codzienne.

Rozbiory Polski na dłużej przerwały proces przeprowadzania wizytacji. Powrócono do nich dopiero po odzyskaniu niepodległości. W Urzędowie wizytacja taka miała miejsce w 1933 roku. Następną wizytację dziekańską przeprowadzono po drugiej wojnie światowej w 1947 roku. Już dzisiaj stanowi ona bezcenne źródło do poznania dziejów parafii urzędowskiej, a jej wartość będzie się stale zwiększać z biegiem upływającego czasu. Jej treść przytaczamy w całości poniżej. Nietrudno zauważyć, że jej rezultaty przyjmował i weryfikował nasz urzędowski rodak, ówczesny lubelski biskup pomocniczy Zdzisław Goliński, późniejszy ordynariusz częstochowski, którego sylwetkę z okazji stuletniej rocznicy urodzin przypominamy na łamach bieżącego numeru „Głosu Ziemi Urzędowskiej”. Z kolei ostatecznie protokół kanonicznej wizyty w parafii Urzędów kontrasygnował Prymas Tysiąclecia kardynał Stefan Wyszyński, wtedy ordynariusz lubelski.

Wizytacja dziekańska parafii Urzędów w dniu 23 czerwca 1947 r.

W dniu 23 VI 1947 r. przybyłem do parafii Urzędów, dekanatu kraśnickiego i stwierdziłem następujący stan parafii:

1.         Proboszczem parafii jest ks. Jan Łazicki od r. 1934.

2.         Kościół murowany – wewnątrz hojnie zaopatrzony we wszystkie sprzęty kościelne. Tak samo zakrystia posiada pod dostatkiem bielizny, szat, naczyń i ksiąg liturgicznych. Żadnych braków nie zauważyłem. Należy podkreślić wzorową czystość i porządek w kościele i zakrystii.

3.         Kościół na zewnątrz nie ma żadnych uszkodzeń. Jedynie zauważyłem poważne zarysowanie ściany południowej kościoła. Ks. proboszcz wyjaśnił mi, że wieża kościoła, znacznie podwyższona, obniża się, ponieważ wytrzymałość fundamentów nie odpowiada zwiększonemu ciężarowi wieży. Ks. proboszcz jeszcze w bieżącym sezonie budowlanym powstałe zarysowanie naprawi. Okaże się wtedy, czy rysowanie się ściany ponowi się, w tym wypadku świadczyłoby, że wieża w dalszym ciągu zapada się. Cmentarz kościelny otoczony solidnie murowanym ogrodzeniem. Obecnie naprawia się uszkodzenia i maluje się je.

4.         Plebania murowana, obszerna, bardzo ładna, nie ma uszkodzeń, czysto utrzymana. Część plebanii zajmuje ks. prefekt Władysław Kieszek. Organistówka, drewniana, w dobrym stanie. Na organistówce mieści się kancelaria parafialna. Jest zarezerwowany pokój dla kościelnego. Tymczasem kościelny, człowiek miejscowy, mieszka we własnym domu.

5.         Trzy budynki ekonomiczne w dobrym stanie.

6.         W tym roku zostały postawione nowe parkany na terenie plebańskim, organistówki i ogrodów.

7.         Cmentarz grzebalny czysto i porządnie utrzymany. Murowane ogrodzenie cmentarza w dobrym stanie.

8.         Książki metrykalne są prowadzone starannie, a od r. 1946 według nowych wzorów. Nadto są prowadzone książki: zapowiedzi, ogłoszeń, intencji mszalnych i kasy parafialnej. Jest księga wizytacji biskupich, ostatnia wizytacja odbyła się w roku 1933.

9.         W parafii istnieją następujące organizacje: a) Apostolstwo modlitwy, nabożeństwa są odprawiane w pierwsze piątki każdego miesiąca, b) III-ci Zakon, członków 35, zebrania odbywają się w każdą ostatnią niedzielę miesiąca pod przewodnictwem ks. proboszcza, c) Żywy różaniec, kółek 25, zebrania odbywają się w każdą trzecią niedzielę miesiąca z nauką, dla członków organizacji są sprowadzane następujące pisma: „Posłaniec S. Jezusowego” – egz. 25, „Rycerz Niepokalanej” – 25, d) „Caritas” – w stanie rozwoju.

10.       Ks. proboszcz prenumeruje dla siebie: „Współczesną Ambonę”, „Wiadomości Duszpasterskie”, „Ateneum Kapłańskie”, „Homo Dei”, „Tygodnik Powszechny”, „Tygodnik Warszawski”, „Dziś i Jutro”, „Gazetę Ludową”.

11.       Herezji w parafii nie ma. Aktywnych wrogów wiary nie ma. Frekwencja wiernych do kościoła duża. Pijaństwo stale się zmniejsza. W małżeństwach brak moralności, czego dowodem jest mało dzieci w rodzinach. Są częste wypadki poronień. Ostatnie misje odbyły się w roku 1918. Co rok w wielkim poście odbywają się rekolekcje.

12.       Należy oficjalnie podkreślić, że ks. proboszcz Jan Łazicki jest troskliwym duszpasterzem i umiejętnym administratorem parafii. Ks. prefekt Władysław Kieszek pracuje gorliwie i zgodnie z ks. proboszczem. Interesuje się prasą katolicką i rozpowszechnia ją w parafii.

Franciszek Barwa, organista, pracuje na tym stanowisku w Urzędowie 25 lat, jest to człowiek poważny, pracowity i oddany Kościołowi.

Urzędów, dn. 23 czerwca 1947 r.

ks. Wł. Chruścik

Decretum reformationis.

W związku z odbytą wizytacją dziekańską parafii Urzędów w dn. 23. VI. 1947 r. poleca się ks. proboszczowi: 1. Sporządzić inwentarz kościoła. 2. Sporządzić kwestionariusz o stanie parafii. 3. Zaprowadzić książki: „iura stolae”, kazań chorych, oddzielną książkę dla każdej organizacji i kronikę parafialną. 4. Rozpowszechnianie w większej ilości miesięcznika „Rycerz Niepokalanej”. 5. Dla podniesienia poziomu moralności w małżeństwach rozpowszechniać książki Majdańskiego. 6. Zorganizować w niedługim czasie misje.

ks. Wł. Chruścik

Czytałem: H. Zdzisław Goliński Biskup koadiutor

Przewodniczący Wydziału Duszpasterstwa, 10 XI 1947 r.

Decretum reformationis ks. dziekana zatwierdzamy, polecając wykonanie go gorliwości ks. proboszcza. Zadanie pilne jest sprawa misji św., z którymi należy położyć pracę nad umoralnieniem rodziny katolickiej. Z błogosławieństwem pasterskim.

Stefan Wyszyński Biskup (ordynariusz)

Lublin, 5 X 1947 r.

Za zgodność:

ks. Wł. Chruścik

Kraśnik, 3 XII 1947 r.