Głos Ziemi Urzędowskiej 2008

Leszek Gozdalski

Refleksje rocznicowe

Rok 2008 obfituje w ważne dla Polski i Urzędowa rocznice: 90. odzyskania przez nasz kraj niepodległości i 20. odbudowy pomników Orląt Lwowskich i Józefa Piłsudskiego. Dlatego godzi się przypomnieć te wydarzenia, zwłaszcza że udział urzędowian w walkach o odzyskanie niepodległości w latach pierwszej wojny światowej i później w walkach o granice i w wojnie z Rosją Radziecką był znaczny.

Wybuch w 1914 roku pierwszej wojny światowej witali Polacy z nadzieją na odzyskanie niepodległości. Powstały różne orientacje polityczne, wiążące sprawę polską ze zwycięstwem którejś ze stron konfliktu – Niemiec i Austrowęgier lub związanej z antantą Rosji. Była też orientacja niepodległościowa, która nie wiązała niepodległości Polski z państwami zaborczymi tylko z czynem zbrojnym narodu. Na jej czele stał Józef Piłsudski, który zainicjował powstanie polskiego wojska, Legionów, walczących z Rosją. Działająca w ramach armii austriackiej Pierwsza Brygada Legionów dowodzona przez J. Piłsudskiego w lipcu 1915 roku stoczyła pod Urzędowem bitwę z wycofującymi się wojskami rosyjskimi. Poległo 15 legionistów, których szczątki w 1920 roku zebrał i pochował we wspólnej mogile naprzeciw cmentarza Aleksander Goliński. Pozostała po tych wydarzeniach tablica pamiątkowa na domu Aleksandra Golińskiego na ulicy Wodnej informująca przechodniów o tym, że w tym domu w1915 roku zatrzymał się Józef Piłsudski i odsłonięty 13 maja 1990 r. nowy pomnik poległych legionistów. Pobyt Legionów w Urzędowie zaowocował wstąpieniem w jego szeregi 28 miejscowych ochotników.

  Pomnik Orląt Lwowskich przed zniszczeniem

  Prace przy odbudowie pomnika Józefa Piłsudskiego

Jeszcze więcej, bo około 120, urzędowian wstąpiło do organizującej się Polskiej Organizacji Wojskowej, która miała w dogodnym momencie wystąpić zbrojnie przeciw okupującym Lubelszczyznę Austriakom. Nastąpiło to 2 listopada 1918 r., kiedy rozbrojono okupantów w Urzędowie, a w Warszawie Niemców rozbrojono dziewięć dni później – 11 listopada i na bazie POW rozpoczęto organizację wojska polskiego. Urzędowski oddział został włączony do lubelskiego batalionu majora Wacława Scaevoli-Wieczorkiewicza biorącego udział w odsieczy Lwowa, samotnie walczącego od 1 listopada 1918 r. z wojskami Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej. W walkach w obronie Lwowa ogromną rolę odegrała młodzież, tak zwane Orlęta Lwowskie. Dzięki nim to piękne miasto, wielki ośrodek polskiej kultury, pozostał w granicach II Rzeczypospolitej. Udział urzędowian w walkach o Lwów spowodował, że inicjatywa grona nauczycielskiego miejscowej szkoły dotycząca budowy pomnika Orląt Lwowskich zyskała poparcie społeczeństwa. Na odrestaurowanych staraniem Aleksandra Golińskiego wałach w 1926 roku odsłonięto pomnik dłuta Józefa Rachwała ku czci bohaterskiej młodzieży lwowskiej, a dziesięć lat później z inicjatywy peowiaków przed kościołem zbudowano pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego. Tak w okresie międzywojennym społeczeństwo Urzędowa uczciło tych, którzy wywalczyli niepodległą Ojczyznę. Niestety pomniki zostały zniszczone i to nie przez hitlerowskich najeźdźców podczas okupacji ani nie przez żołnierzy wyzwoleńczej armii radzieckiej, lecz przez „nieznanych sprawców”, chcących się przypodobać nowej władzy, która zerwała z polską tradycją historyczną, zwłaszcza tą dotyczącą okresu II Rzeczypospolitej i kresów wschodnich.

Odbudowane pomniki Orląt Lwowskich i Józefa Piłsudskiego

Pomimo niesprzyjających warunków, ludzie kochający swoją Małą Ojczyznę w 1984 roku założyli Towarzystwo Ziemi Urzędowskiej, którego celem jest ochrona naszego dziedzictwa kulturowego, a więc także pamięci historycznej o dokonaniach przodków. Z inspiracji TZU przy poparciu władz Urzędowa powstał Gminny Komitet Odbudowy Pomników, na czele którego stał inż. Eligiusz Gozdalski. Dzięki zaangażowaniu wielu ludzi, między innymi ks. Aleksandra Bacy, Mirosława Bortkiewicza, Teresy Czarnoty, Józefa Dudy, Lucyny Kasperskiej, Krystyny Lewandowskiej, Tadeusza Surdackiego, Czesława Ufniarza, Zygmunta Witka, inż. Franciszka Ludwina, pomniki Orląt Lwowskich i Józefa Piłsudskiego zostały odbudowane. Uroczyste odsłonięcie, przy licznym udziale miejscowego społeczeństwa, nastąpiło 30 października 1988 r. w przeddzień 70. rocznicy rozbrojenia okupacyjnych wojsk austriackich przez urzędowskie POW. Pragnę przypomnieć, że było to wydarzenie na owe czasy bez precedensu, ponieważ istniała jeszcze PRL – rozmowy okrągłego stołu i powstanie pierwszego demokratycznego rządu Tadeusza Mazowieckiego miały miejsce rok później, a tu w Urzędowie odsłonięto jedyny w Polsce pomnik Orląt Lwowskich i jeden z nielicznych marszałka J. Piłsudskiego. Był to widoczny znak nadchodzących przemian, jakie miały wkrótce nastąpić. Można powiedzieć, że, podobnie jak w 1918 roku, 20 lat temu w małym Urzędowie również zapisywała się wielka historia. Niewątpliwie jest to powód do dumy i dlatego warto przypominać o wielkich dokonaniach urzędowian w ostatnich latach.