Głos Ziemi Urzędowskiej 2008

Małgorzata Anna Ciosmak

10 stycznia 1538 roku w Padwie

Nie jest to proste i łatwe, gdy, będąc specjalistą w naukach ścisłych, przemierza się szlaki dobrze znane historykom. Dodatkowe trudności stanowi odległość w czasie, bariera językowa między współczesnością, wiekami średnimi, a także zupełnie inną narodowością, wreszcie odmienna zwyczajowość czy sposób rozumienia niektórych pojęć. Jednak „nemo sapiens nisi patiens”, czyli nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy. Wysyłając do Uniwersytetu w Padwie list, nie oczekiwałam szybkiej odpowiedzi. Jak wielkie było moje zaskoczenie, gdy odpowiedź przyszła za dwa dni. Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Padewskiego informował mnie o przekazaniu sprawy do realizacji przez dr Francesco Piovan z Centrum Historii Uniwersytetu Padewskiego. Dr Piovan poinformował mnie, że w 1971 roku Uniwersytet wydał zbiór kopii archiwalnych dokumentów, wśród których znajdowały się relacje i procedury z przeprowadzonych we wczesnej historii uniwersytetu egzaminów doktorskich. Kolejne wydania zawierały chronologicznie ułożone wydarzenia. Informacje dotyczące interesującej mnie osoby Marcina z Urzędowa znalazły się w następującej publikacji: Acta graduum academicorum [Gymnasii Patavini] ab anno 1538 ad annum 1550, a cura di ELDA MARTELLOZZO FORIN, Padova, Editrice Antenore, 1971, p. 3–5, n. 2446 (1538, jan. 2), 2447 (1538, jan. 3) and 2450 (1538, jan. 10). Na moją prośbę kopię publikacji otrzymałam pocztą w ciągu niespełna dwóch dni. Tekst napisany był XVI-wieczną łaciną i opatrzony wieloma skrótami, nawet jednoliterowymi, trudnymi do rozszyfrowania. O pomoc w przetłumaczeniu tekstu zwróciłam się do ks. kan. dr. Zbigniewa Wójtowicza, pracownika naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Po przetłumaczeniu na język polski wybrany przeze mnie najważniejszy fragment publikacji przedstawia się następująco:

INSTYTUT

HISTORII UNIWERSYTETU PADEWSKIEGO

DOKUMENTACJA

STOPNI AKADEMICKICH

OD 1538 DO 1550 R.

(wyd. w Padwie w 1971 r.)

2446. Rok 1538, 2 stycznia, rano, w kościele św. Urbana.

Po zwołaniu świętego kolegium z polecenia doktora sztuk wyzwolonych i medycyny Hieronima Maripetro dawnego dziekana, dziekan powiedział: »Najdostojniejsi Doktorzy, jest tu na zewnątrz student medycyny ks. Marcin z Urzędowa, Polak, syn Szymona, który pragnie przedstawić prośbę«. Tenże, wprowadzony, poprosił, aby została mu udzielona łaska i zebrała się Rada Wydziału Medycyny z uwzględnieniem ostatniej zniżki. Po zebraniu głosów, ponieważ prawie nikt nie wyraził sprzeciwu, została mu udzielona.

W posiedzeniu uczestniczyli niżej podpisani doktorzy – Ludwik Carensius, Hieronim Maripetro, Marek Trivisanus, Hieronim z Urbino, Franciszek Bonafides, Franciszek z Cressenti, Ludwik Pasinus, Paweł z Sole, Piotr z Noali, Hieronim z Tolentino, Hieronim od Świętego Krzyża, Speronus ze Speronis, Hieronim Coradinus, Hieronim z Leone, Hieronim Stefanellus, Paweł z Grassis, Magnus Leonicus, Krzysztof od Świętego Maksyma, Ludwik Campuslongus.

Układający tezy: na egzamin próbny: Ludwik Carensius, Hieronim Stefanellus; na egzamin właściwy: Antoni Soncino, Hieronim z Tolentino.

(AAU, 325, ff. 45-45v)

2447. Rok 1538, 3 stycznia, rano, w kościele św. Urbana.

Pieczęć i herb Uniwersytetu w Padwie (fot. Internet)

Po zwołaniu, itd., z polecenia doktora sztuk wyzwolonych Leoniciego Magni, dziekana, wyżej podpisany ks. Marcin, Polak, został przepytany na próbnym egzaminie z medycyny zgodnie z wyznaczonymi mu wczoraj tezami oraz został przez wszystkich pochwalony i uznany za wystarczająco przygotowanego do podejścia do indywidualnego egzaminu z medycyny, z udziałem swoich promotorów: Pawła z Sole, Ludwika Carensiusa, Benedykta Faventino, Franciszka Frizimelga oraz Hieronima Coradino. Złożył tam również przysięgę.

W posiedzeniu uczestniczyli niżej podpisani doktorzy: Ludwik Carensius, Hieronim Maripetro, Marek Trivisanus, Hieronim z Urbino, Franciszek Bonafides, Franciszek z Cressenti, Ludwik Pasinus, Paweł z Sole, Piotr z Noali, Hieronim z Tolentino, Odus z Odis, Hieronim od Świętego Krzyża, Franciszek Frizimelga, Hieronim Coradinus, Hieronim Stefanellus, Paweł z Grassis, Magnus Leonicus, Krzysztof od Świętego Maksyma, Ludwik Campuslongus.

(AAU, 325, f. 46)

2450. Rok 1538, 10 stycznia, rano, w Auli biskupiej w Padwie. Egzamin z medycyny wyżej wpisanego ks. Marcina, Polaka.

Po zwołaniu, itd., z polecenia doktora sztuk wyzwolonych Leoniciego Magni, dziekana, wyżej podpisany ks. Marcin, Polak, w obecności Czcigodnego doktora praw obojga Jakuba Rota, wyznaczonego pełnomocnika, oraz przy udziale przełożonego studentów sztuk wyzwolonych w Padwie, został zawezwany na egzamin z medycyny, zgodnie z przydzielonymi mu w dniu wczorajszym tezami, oraz prawie jednogłośnie został oceniony pozytywnie i przez wyznaczonego pełnomocnika powiadomiony. Tamże też, doktor sztuk wyzwolonych i medycyny Ludwik Carensius w imieniu własnym oraz innych jego współpromotorów przyznał mu insygnia.

W posiedzeniu uczestniczyli niżej podpisani doktorzy: Ludwik Carensius, Hieronim Maripetro, Antoni Cararius, Marek Trivisanus, Hieronim z Urbino, Franciszek Bonafides, Franciszek z Cressenti, Ludwik Pasinus, Antoni z Soncino, Paweł z Sole, Piotr z Noali, Hieronim z Tolentino, Marcusantonius z Ianua, Odus z Odis, Hieronim od Świętego Krzyża, Franciszek Frizimelga, Speronus ze Speronis, Sebastian Guidonus, Hieronim Coradinus, Andrzej z Mantui, Hieronim z Leone, Hieronim Stefanellus, Paweł z Grassis, Magnus Leonicus, Krzysztof od Świętego Maksyma, Ludwik Campuslongus.

(AAU, 325, ff. 46-46v)

   Zabytkowy dziedziniec głównego budynku uniwersyteckiego (fot. Internet)

   Zabytkowa aula z herbami studentów na ścianach (fot. Internet)

Z przetłumaczonego tekstu wynika, że ksiądz Marcin z Urzędowa, Polak, syn Szymona, po złożeniu stosownych egzaminów otrzymał insygnia i stopień naukowy doktora medycyny 10 stycznia roku 1538, w Auli biskupiej w Padwie. Zacytowany wyżej i przetłumaczony dokument jasno precyzuje miejsce, datę, procedurę i inne okoliczności uzyskania doktoratu przez tak ważną dla polskiej medycyny postać historyczną. O ile znany jest rok uzyskania doktoratu z medycyny, o tyle o szczegółach i procedurach wiadomo powszechnie znacznie mniej. Z tego względu, jak sądzę, warto było potrudzić się co nieco.

W wiekach średnich obowiązywały inne, choć w ogólnym zarysie podobne do dzisiejszych zasady. Rozważania na ten temat należałoby zacząć od daty powstania w Padwie Uniwersytetu i od nakreślenia tła historycznego. W 1222 roku, z inicjatywy studentów i profesorów Uniwersytetu Bolońskiego, przekształcono istniejące od IX wieku dwie szkoły retoryki i prawa, w uniwersytet. W 1399 roku dokonano podziału na „legistów” i „artystów”. Legistami nazwano studentów prawa, zaś artystami studentów sztuk wyzwolonych i medycyny.

Od tego momentu uniwersytet rozwijał się i tworzył nowe wydziały, w miarę postępu i nowych odkryć naukowych. Wykładano pierwotnie w sali Aula Magna, a więc reprezentacyjnej. Aula ta była również miejscem wielu istotnych dla uniwersytetu wydarzeń. W kształtowaniu historii padewskiego uniwersytetu brało udział wielu Polaków. Byli nie tylko studentami i doktorami, czy profesorami, ale nawet rektorami. Był to w pewnym sensie „nasz uniwersytet”. Na ścianach znakomitych sal wykładowych uniwersytetu w Padwie znajdują się rzeźbione lub malowane herby studentów, którzy wyróżniali się w sposób szczególny. Pośród tych pozostałości po dawnych absolwentach, wiele jest polskich nazwisk i emblematów. „Padewczyk” – człowiek prawdziwie wykształcony, o wszechstronnych zainteresowaniach, tak o absolwentach tej uczelni mówiono. Byli w swoim środowisku osobami szczególnymi, otaczanymi powszechnym szacunkiem i podziwem dla wiedzy przez nich zdobytej. Wielu znakomitych Polaków pozostawiło swoje herby w salach uniwersyteckich. Musieli zasłużyć sobie czymś naprawdę niezwykłym na taki zaszczyt! Polska uznawana do niedawna za kraj barbarzyński, stała się nagle równa wobec kultur Europy Zachodniej i rejonu Morza Śródziemnego.

Polska, poprzez utworzenie Akademii Krakowskiej, dawała dowód wysokiego poziomu nauki. Przecież po ukończeniu uczelni w Krakowie, Mikołaj Kopernik, twórca heliocentrycznej teorii, studiował w Padwie i na dwóch innych włoskich uniwersytetach. Jan Kochanowski, Marcin Kormer, Marcin z Urzędowa, Andrzej Patrycy Nitecki, Łukasz Górnicki, wreszcie Jan Zamoyski, to tylko kilka wybitnych nazwisk z historii Polski.

Znakomite wykształcenie pozwalało obejmować wysokie stanowiska w hierarchii, nie tylko na obszarze Rzeczypospolitej. W ten sposób kanclerz wielki koronny, wymieniony Jan Zamoyski, założyciel Zamościa, został rektorem uniwersytetu padewskiego. Jednak nie tylko on, ale również innych trzech Polaków. W takim doborowym gronie znalazł się Marcin z Urzędowa, Polak, syn Szymona, chluba ziemi urzędowskiej.