Głos Ziemi Urzędowskiej 2007

Leszek Gozdalski

Problemy zatrudnienia na terenie gminy Urzędów w latach 1999–2006

Odzyskaniu przez Polskę pełnej suwerenności w 1989 roku towarzyszyły przemiany społeczno-gospodarcze. Nastąpiła zmiana ustroju politycznego i gospodarczego kraju. Zamiast niewydolnego systemu socjalistycznego zaczęto budować wolnorynkową gospodarkę kapitalistyczną. Poprzez otwarcie granic dla wyrobów z Zachodu i likwidację monopolu państwa w gospodarce, powstała wolna konkurencja. Przedsiębiorstwa stały się samodzielne, samofinansujące się i nie mogły liczyć na dotacje z budżetu państwa. Zaczęto je restrukturyzować a następnie prywatyzować, co często oznaczało ograniczenie produkcji i masowe zwolnienia z pracy. Gospodarka Polski stawała się przez to nowocześniejsza i bardziej konkurencyjna, półki sklepowe zapełniły się towarami, zbudowano podstawy wzrostu ekonomicznego. Jednak ceną za te przemiany było ogromne bezrobocie, problem, z którym nie mogą sobie poradzić władze III i obecnie IV Rzeczpospolitej.

Najtrudniejsza sytuacja jest w regionach, w których nie ma silnego przemysłu, słabo jest rozwinięta infrastruktura (drogi, porty lotnicze, kolej, wodociągi, kanalizacja) i usługi, a dominuje zacofane drobnotowarowe rolnictwo. Takim regionem jest województwo lubelskie.

Urzędów, znajdujący się na terenie województwa lubelskiego, podobnie jak cały region boryka się z problemem bezrobocia od początku transformacji ustrojowej.

Największy zakład przemysłowy znajdujący się w powiecie kraśnickim – Fabryka Łożysk Tocznych, w którym pracowało i pracuje wielu urzędowian – przeżywa duże trudności, z tego powodu wielu ludzi straciło pracę. Kraśnicka FŁT w połowie lat siedemdziesiątych zatrudniała ponad 8 tysięcy pracowników. Dzisiaj FŁT Kraśnik S.A. wraz ze spółkami zależnymi, tj. Zakładem Metalowym Kraśnik Sp. z o.o., Elektrociepłownią FŁT oraz Zakładem Łożysk Wielogabarytowych Kraśnik Sp. z o.o., zatrudnia około 3 tysięcy pracowników.

Na terenie gminy największym pracodawcą była Gminna Spółdzielnia, która w najlepszym dla siebie roku 1985 zatrudniała 147 pracowników. Następne lata, a zwłaszcza lata dziewięćdziesiąte, przyniosły spadek zatrudnienia do 30 osób w 2006 roku.

Wzrost bezrobocia jest związany również z wejściem na rynek pracy młodych ludzi, urodzonych w okresie wyżu demograficznego lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Pomimo, iż na terenie Urzędowa powstało dużo nowych prywatnych zakładów produkcyjnych i usługowych, nie są one w stanie wchłonąć powstałego nadmiaru siły roboczej.

Bezrobocie jest zjawiskiem negatywnym nie tylko dla osób nim dotkniętych. Odbija się ono na funkcjonowaniu całej społeczności gminy. Trwały brak pracy ma decydujący wpływ na zaspokajanie ważnych potrzeb społecznych w różnych sferach życia. Symptomem tego zjawiska na terenie naszej gminy jest narastanie takich kwestii, jak ubóstwo, problemy edukacyjne, problemy zdrowotne itp. Należy również podkreślić, że coraz częściej mamy do czynienia z problemem patologii społecznych, takich jak: przestępczość, alkoholizm, narkomania, przemoc w rodzinie i jej rozpad.

Ludzie nie mający perspektyw uzyskania pracy i godziwego życia coraz częściej opuszczają Urzędów. Najczęściej robią to ludzie młodzi i osoby w wieku produkcyjnym, poszukując dobrej pracy i lepszych warunków życia (tabela 1).

Współczesna emigracja ma inny charakter niż ta z przełomu XIX/XX wieku. Tamta miała charakter emigracji za chlebem, wyjeżdżali ludzie nie mający podstawowych środków do życia. Dzisiaj bezrobotni nie są chętni podjąć każdej oferowanej im pracy, o czym świadczy wielu pracowników sezonowych zza wschodniej granicy, bez których nasi sadownicy i plantatorzy malin nie mogliby zebrać owoców ani przeprowadzić potrzebnych prac pielęgnacyjnych.

Dzisiaj dużo osób wyjeżdża za granicę na pewien okres, ponieważ chce tam zarobić pieniądze na budowę nowego mieszkania, założenie własnego biznesu, unowocześnienie gospodarstwa. Dla wielu jest to jedyne źródło utrzymania rodziny, ponieważ na miejscu nie mogą znaleźć odpowiedniej, dobrze płatnej pracy. Za granicą mężczyźni pracują głównie w budownictwie i gastronomii; kobiety często opiekują się małymi dziećmi lub ludźmi w podeszłym wieku, sprzątają, pracują przy zbiorze owoców i warzyw.

Masowość tego zjawiska potwierdzają informacje, dotyczące liczby osób wyjeżdżających sezonowo do pracy za granicę, uzyskane od sołtysów z terenu gminy Urzędów (tabela 2).

Większość ludności Urzędowa zajmuje się rolnictwem. Średnia wielkość gospodarstwa rolnego na terenie gminy wynosiła w 2002 r. 6 ha, w województwie 6,1 ha, w Polsce 7,2 ha, a w krajach Unii Europejskiej 17 ha.

Gdyby wziąć pod uwagę średnią krajową wielkości gospodarstw rolnych (7,2 ha) za minimum potrzebne do utrzymania, to w Urzędowie i tak znaczna liczba rolników posiada gospodarstwa o wielkości poniżej tej średniej i nie jest w stanie utrzymać się z samej pracy na roli (tabela 3). Rodzi się zjawisko ukrytego bezrobocia, zwłaszcza że rejestruje się jako bezrobotnych tylko właścicieli gospodarstw o powierzchni nie większej niż 2 hektary.

Coraz więcej takich gospodarstw utrzymuje się dzięki świadczeniom emerytalnym czy rentom. Niewielka część gospodarstw utrzymuje się ze źródeł nierolniczych, np. dodatkowej pracy, działalności gospodarczej itp.

Według źródeł dochodów gospodarstw domowych na terenie gminy Urzędów w 2002 roku tylko 400 gospodarstw uzyskiwało dochody wyłącznie z produkcji rolniczej, 800 gospodarstw uzyskiwało dochody głównie z produkcji rolniczej a dodatkowo z działalności pozarolniczej, a 500 gospodarstw uzyskiwało dochody głównie z działalności pozarolniczej, a tylko dodatkowo rolniczej.

Dzięki uprzejmości pracowników Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Urzędowie oraz Urzędu Gminy i Powiatowego Urzędu Pracy w Kraśniku zebrałem dane statystyczne dotyczące bezrobocia na terenie gminy Urzędów w latach 1999–2006 (tabela 4).

Powyższe dane świadczą o tym, że bezrobocie w Urzędowie w końcu XX i na początku XXI wieku utrzymuje się na mniej więcej zbliżonym poziomie i waha się między 418 w 2004 roku a 598 w 1999. Świadczyło by to o spadku oficjalnej liczby bezrobotnych w tych latach o 180 osób. Następne lata przynoszą ponowny wzrost ich liczby do 523 w 2006 roku. Bezrobotni stanowili 11,1% ludzi w wieku produkcyjnym w roku 2000, w roku 2004 gdy oficjalne bezrobocie w gminie było najmniejsze – 9,43%, ale w 2006 już 10%.

Wśród bezrobotnych utrzymywała się przewaga mężczyzn, która w 2006 została zniwelowana. Przyczyną tego zjawiska było to, iż wiele kobiet zajmowało się domem, nie podejmując pracy zarobkowej, dlatego nie rejestrowały się w urzędzie pracy. Obecnie większość młodych kobiet chce pracować i stąd równowaga zarejestrowanych kobiet i mężczyzn.

Zwraca też uwagę malejąca liczba bezrobotnych absolwentów szkół. Nie jest to niestety efekt zwiększenia miejsc pracy lecz dużej emigracji do innych miejscowości w kraju lub za granicę.

Tylko nieliczni bezrobotni korzystają z zasiłku. W roku 2006 były to tylko 33 osoby, co stanowi 6,31% wszystkich zarejestrowanych.

Bardzo niepokojący jest fakt, że bardzo dużą grupą wśród bezrobotnych są ludzie długotrwale pozostający bez pracy od 12 do 24 miesięcy i powyżej 24 miesięcy – stanowili oni 51,24% zarejestrowanych w 2006 roku. Jest to grupa osób, która utraciła kontakt ze swoją grupą zawodową i swoim środowiskiem. Bardzo trudno przywrócić te osoby do normalnej pracy. Jest to efektem słabej odporności psychicznej tych osób, ich małą aktywnością, jak też efektem płytkiego rynku pracy ograniczonego praktycznie do miasta Kraśnika, gdzie w większości funkcjonują krótkoterminowe i sezonowe oferty pracy.

Cechą charakterystyczną miejscowego rynku pracy jest bezrobocie sezonowe, które nasila się w okresie zimy. Latem znaczna część osób zatrudnianych jest do prac polowych, budowlanych i „na czarno”, na przykład w marcu 2006 roku było zarejestrowanych 564, a we wrześniu 515 bezrobotnych.

Wśród bezrobotnych w gminie Urzędów przeważają osoby o wykształceniu podstawowym i zasadniczym zawodowym, które stanowiły 75% w 2000 r., a w roku 2004 66% wszystkich pozostających bez pracy. Spadek tej grupy wśród bezrobotnych świadczy o wzroście poziomu wykształcenia wśród młodzieży (tabela 6).

Coraz więcej zarejestrowanych jest ludzi z wyższym wykształceniem, dla których nie ma pracy zgodnej z ich kwalifikacjami.

Niepokojący jest fakt, iż 40% bezrobotnych w 2006 roku stanowili ludzie w wieku do 25. roku życia (problem malejący od 54,46% w 2000 r. do 40% w 2006 r.). Są to często absolwenci i osoby bez stażu pracy. Przy tak dużej podaży rąk do pracy pracodawcy poszukują pracowników z dużym doświadczeniem zawodowym, którzy bez dodatkowego szkolenia podejmą pracę z jak największą efektywnością.

Pomocą ludziom bezrobotnym służy Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej i Powiatowy Urząd Pracy w Kraśniku. Pomoc polega na aktywizowaniu osób bezrobotnych w celu poszukiwania pracy, pośrednictwo w poszukiwaniu pracy, organizowanie i dofinansowanie kursów przygotowujących bezrobotnych do oferowanych miejsc pracy. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej utrzymuje ścisłą współpracę z Powiatowym Urzędem Pracy w Kraśniku w zakresie rozpowszechniania ofert pracy. Powiatowy Urząd Pracy organizuje dla absolwentów i bezrobotnych staże, dzięki którym uzyskują tak potrzebne na rynku pracy doświadczenie pozwalające na zdobycie stałego zatrudnienia.

Jednak są to tylko działania doraźne nie rozwiązujące problemu. Samodzielnie mała gmina Urzędów nie zlikwiduje zjawiska bezrobocia, to czy zostanie ono rozwiązane zależy przede wszystkim od rozwoju gospodarczego kraju i wielkości inwestycji, które dadzą nowe miejsca pracy. Wówczas Polacy będą wyjeżdżać za granicę w celach turystycznych, a nie w poszukiwaniu pracy.

Tabela 1. Ludność, która opuściła gminę Urzędów w latach 1989-2002 według grup wieku

Tabela 2. Liczba osób wyjeżdżających do pracy sezonowej za granicą według sołectw

Tabela 3. Pracujący w wieku 15 lat i więcej wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym według powierzchni użytków rolnych w 2002 roku

Tabela 4. Struktura bezrobocia w gminie Urzędów

Tabela 5. Bezrobotni według wieku

Tabela 6. Wykształcenie bezrobotnych