Głos Ziemi Urzędowskiej 2006

POCHODZĄ Z ZIEMI URZĘDOWSKIEJ

Prof. dr hab. Marian Surdacki

Studia, stopnie naukowe, stypendia, przebieg kariery naukowej

Profesor Marian Surdacki urodził się 4 sierpnia 1955 r. w Urzędowie. Jego rodzice to Jan Surdacki i Zofia Surdacka z domu Wiąckowska. W 1970 r. ukończył Szkołę Podstawową w Urzędowie, zaś w r. 1975 Technikum Mechaniczne w Kraśniku. Do ukończenia szkoły średniej zamieszkiwał wraz z rodzicami oraz braćmi Janem i Robertem w dawnym przedmieściu Urzędowa – w Bęczynie „pod lasem”. W latach 1975–1980 odbył studia historyczne w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Pracę dyplomową pt. Stosunki wyznaniowe w Małopolsce w połowie XVIII wieku pisaną pod kierunkiem prof. Stanisława Litaka obronił w 1980 r. Rozprawa magisterska została opublikowana w postaci artykułów w latach 1983–1984.

W latach 1980–1981 odbył roczny staż naukowy na Uniwersytecie Sapienza w Rzymie pod kierunkiem prof. Gabriele De Rosa¹, biorąc udział w jego wykładach i seminarium z zakresu nowożytnej historii społecznej. Staż w Rzymie poprzedzony został kursem języka włoskiego na Uniwersytecie dla Cudzoziemców w Perugii.

W październiku 1981 r. został zatrudniony jako asystent w Sekcji Pedagogiki (obecnie Instytucie) w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie pracuje do dzisiaj. 25 listopada 1987 r. uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych w dziedzinie historii na podstawie rozprawy doktorskiej Opieka społeczna w Wielkopolsce Zachodniej w XVII i XVIII wieku. Jej promotorem był prof. Stanisław Litak, zaś recenzentami: prof. Wiesław Müller i prof. Julian Janczak. W międzyczasie na przełomie lat 1986 i 1987, w ramach stypendium, ponownie przebywał na Uniwersytecie dla Cudzoziemców w Perugii oraz w Rzymie, gdzie prowadził wstępną kwerendę do przyszłej pracy habilitacyjnej. Po obronie doktoratu Szkoła Historyczna Włosko-Polska w Rzymie (Scuola Storica Italo-Polacca dell’Istituto Luigi Sturzo) przyznała mu dwuletnie stypendium (1988–1990), w trakcie którego prowadził kwerendę w archiwach rzymskich do monografii Szpitala Świętego Ducha w Rzymie. W czasie stypendium jego przewodnikiem naukowym był prof. Mario Rosa. Nawiązał wtedy bardzo bliską, trwającą do dzisiaj, współpracę z wieloma włoskimi profesorami, między innymi: Girolamo Arnaldi, Isa Lori Sanfilippo, Claudio Schiavone, Alberto Monticone, Francesco Malgeri, Luciana Rita Angeletti, Vincenzo Paglia, Luisa Cardilli. Rozpoczęte wtedy kwerendy archiwalno-biblioteczne do pracy habilitacyjnej kontynuował podczas trzymiesięcznego stypendium w Rzymie przyznanego mu w 1994 r. przez Fundację Lanckorońskich.

16 grudnia 1998 r. odbył kolokwium habilitacyjne na podstawie rozprawy Dzieci porzucone w Szpitalu Świętego Ducha w Rzymie w XVIII wieku (recenzenci: prof. Bronisław Geremek, prof. Antoni Mączak, prof. Stanisław Litak). Przy habilitacji, zatwierdzonej w maju 1999 r., nadano mu stopień naukowy doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii – nowożytnej historii społecznej. W 2000 r. został mianowany kierownikiem utworzonej przez siebie, jedynej w naszym kraju, Katedry Historii Opieki Społecznej. Rok później otrzymał stanowisko profesora nadzw. KUL. W 2001 roku ponownie przebywał na trzymiesięcznym stypendium w Rzymie Fundacji Lanckorońskich. Na tym ostatnim stypendium przebywał także na początku 2006 r. W latach 1999–2001 pełnił funkcję kuratora Katedry Historii Wychowania, natomiast w latach 2003–2004 funkcję kuratora Katedry Pedagogiki Społecznej. W marcu 2006 r. otrzymał tytuł naukowy profesora, nadawany przez prezydenta Rzeczypospolitej (recenzentami byli prof. Stanisław Bylina, prof. Jan Ziółek, prof. Ryszard Szczygieł). Od 2005 r. zatrudniony został na drugim etacie pracy w Wyższej Szkole Biznesu im. Biskupa Jana Chrapka. Wcześniej, w latach 2000–2005, pracował także w Filii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Stalowej Woli.

Zainteresowania naukowo-badawcze

Zainteresowania badawcze M. Surdackiego koncentrują się głównie na szeroko pojętej historii wychowania, opieki społecznej, szpitalnictwa, pauperyzmu i wszelkiego typu instytucji i inicjatyw dobroczynno-charytatywnych zarówno w Polsce, jak i w Europie oraz na historii edukacji i szkolnictwa. Od paru lat prowadzi też badania nad historią miast, konkretnie zaś nad dziejami Urzędowa, których rezultatem jest książka Edukacja i opieka społeczna w Urzędowie. XV–XVIII wiek opublikowana w 2004 r. (ss. 368)² oraz obszerne syntetyczne opracowanie pt. Urzędów w latach 1573–1809 w zbiorowej monografii Dzieje Urzędowa. Obecnie pracuje nad autorskim, monograficznym ujęciem dziejów badanego miasta w okresie staropolskim (Urzędów w XVI–XVIII wieku. Miasto. Społeczeństwo. Życie codzienne). Wydanie tej książki, której duże fragmenty zostały już opublikowane w postaci artykułów, nastąpi w 2007 r.

Wynikiem działalności badawczo-naukowej prof. M. Surdackiego jest 75 publikacji, w tym cztery autorskie książki i jedna zbiorowa pod jego redakcją (Religie. Edukacja. Kultura, ss. 788). Szesnaście publikacji, w tym jedna książka, ukazało się w językach obcych, w wydawnictwach zagranicznych (11 po włosku, 2 po francusku, 2 po angielsku, 1 po hiszpańsku). Generalnie drukowany dorobek badawczy Profesora, od strony chronologiczno-tematycznej, można ująć w następujące nurty i etapy:

–          Badania nad zaludnieniem oraz rozmieszczeniem, liczebnością i strukturą wyznań w dawnej Rzeczypospolitej prowadzone w oparciu o kwerendę w Archiwum Krakowskiej Kurii Metropolitalnej, a przede wszystkim o wizytacje i tabele biskupa A. S. Załuskiego z lat 1747–1749.

–          Badania nad opieką społeczną i szpitalnictwem w Polsce przedrozbiorowej zapoczątkowane w 1981 r., łączące inspiracje naukowe lubelskiego środowiska badań nad historią i geografią z doświadczeniami badawczymi włoskiej historiografii zdobytymi podczas pobytu na Sapienzy w Rzymie i uczestniczenia w wykładach i seminarium prof. Gabriele De Rosa. Ukoronowaniem badań nad tą problematyką stała się praca Opieka społeczna w Wielkopolsce Zachodniej w XVII i XVIII wieku (ss. 351) napisana na podstawie kościelnych źródeł normatywnych oraz akt wizytacji kościelnych, opublikowana w 1992 r.

–          Badania nad historią opieki społecznej w Europie, szczególnie we Włoszech, rozpoczęte pod koniec lat osiemdziesiątych, prowadzone przez dziesięć lat dzięki stypendiom naukowym we Włoszech. Głównym tematem badawczym stały się wtedy dzieje Szpitala Świętego Ducha w Rzymie, jednej z najsławniejszych instytucji szpitalniczych świata chrześcijańskiego. Książka Dzieci porzucone w Szpitalu Świętego Ducha w Rzymie w XVIII wieku (ss. 460) wydana w 1998 r. stała się pierwszym i jedynym jak dotąd opracowaniem ujmującym w sposób całościowy organizację i funkcjonowanie przytułku Świętego Ducha w Rzymie dla podrzutków. Wyniki prowadzonych badań zostały także rozpropagowane w historiografii włoskiej poprzez książkę Il brefotrofio dell’Ospedale di Santo Spirito in Roma nel XVIII secolo wydaną w 2002 r. (przedmowę napisał Gabriele de Rosa) oraz poprzez liczne artykuły systematycznie publikowane w prestiżowych czasopismach naukowych i wydawnictwach zbiorowych we Włoszech. Niezależnie od wymienionych publikacji, w trakcie opracowania znajduje się druga – infirmeryczna część Szpitala Świętego Ducha w Rzymie, który oprócz funkcji przytułku dla podrzutków stanowił od momentu powstania w 1198 r. największą europejska placówką leczniczą dla chorych.

–          Badania, od 2000 r., nad problematyką miejską, a także kościelno-parafialną i edukacyjną, na przykładzie Urzędowa. Ich owocem stała się cytowana książka Edukacja i opieka społeczna...., kilkanaście naukowych artykułów, obszerny fragment monografii oraz monografia wymienionego miasta w okresie staropolskim.

–          Prace nad syntezą dziejów dobroczynności i opieki społecznej w wymiarze powszechnym, której polska historiografia, w przeciwieństwie do krajów Europy Zachodniej, nie posiada. To ostatnie przedsięwzięcie, przygotowywane jest w oparciu o własne, ponad dwudziestoletnie, badania nad dziejami opieki społecznej w Polsce i Europie oraz zebraną w czasie wyjazdów zagranicznych literaturę.

Praca dydaktyczna i współpraca z zagranicą oraz granty

Obecnie Prof. M. Surdacki wykłada i prowadzi następujące zajęcia w Instytucie Pedagogiki KUL:

1.         Historia Polski na tle historii powszechnej (wykład kursoryczny).

2.         Historia opieki społecznej (wykład kursoryczny).

3.         Historia opieki nad dzieckiem (wykład monograficzny).

3.         Seminarium z historii opieki społecznej.

4.         Proseminarium z historii opieki społecznej.

5.         Seminarium doktoranckie z historii opieki społecznej i historii wychowania.

6.         Przed uzyskaniem tytułu dr. habilitowanego prowadził przez kilkanaście lat ćwiczenia z historii wychowania oraz przez 7 lat ćwiczenia z historii Polski.

Od 2000 r. do dzisiaj prowadzi również zajęcia dydaktyczne na studiach zaocznych w Filii KUL w Stalowej Woli (obecnie Zamiejscowy Wydział KUL Wiedzy o Społeczeństwie i Rodzinie): wykład z historii opieki społecznej, wykład z historii opieki nad dzieckiem oraz seminarium magisterskie z historii wychowania i historii opieki społecznej.

Od roku 2004 prowadzi seminarium magisterskie na Studiach Uzupełniających Magisterskich w Instytucie Pedagogiki KUL, zaś od 2005 r. wykłady z polityki społecznej i historii opieki społecznej na kierunku ekonomia i administracja w Wyższej Szkole Biznesu im. biskupa Jana Chrapka w Radomiu.

Pod kierunkiem Profesora powstały i zostały obronione 102 prace magisterskie oraz jeden doktorat. Trzy następne prace doktorskie, których jest promotorem, będą bronione w bieżącym roku. Problematyka pisanych na jego seminarium prac magisterskich dotyczyła przede wszystkim działalności charytatywno-opiekuńczej zgromadzeń zakonnych i towarzystw świeckich (Towarzystwa Dobroczynności: Wileńskie, Kaliskie, Radomskie, Lubelskie), dziejów poszczególnych domów opieki społecznej, dziejów parafii, historii wychowania i oświaty (monografie szkół i oświaty w danych miejscowościach czy regionach, tajne nauczanie) oraz osób zasłużonych dla edukacji, życia społecznego i opieki społecznej.

Dzięki pobytom na stypendiach nawiązał liczne kontakty naukowe z wieloma instytucjami i ośrodkami naukowo-badawczymi w Rzymie, z którymi współpracuje do chwili obecnej. Są to następujące instytucje (dzięki nim nadal publikuje wyniki swoich badań we Włoszech): Istituto Luigi Sturzo, Edizioni di Storia e Letteratura, Istituto di Storia della Medicina, Universitŕ di Roma, La Sapienza, Biblioteca Lancisiana, Archivio di Stato di Roma, Pontificio Consiglio per la Pastorale della Salute, Assessorato alle Politiche Culturali, Sovraintendenza ai Beni Culturali, Istituto Storico Italiano per il Medio Evo, Accademia Polacca delle Scienze, Biblioteca e Centro di Studi a Roma.

W 1993 r. M. Surdacki otrzymał z Komitetu Badań Naukowych indywidualny grant badawczy na realizację tematu Opiekuńcza funkcja Szpitala Świętego Ducha w Rzymie w XVIII wieku. W 2004 r. KBN przyznał mu po raz drugi autorski grant naukowy na realizację tematu Urzędów w XVI–XVIII wieku. Miasto. Społeczeństwo. Życie codzienne. Ponadto otrzymał cztery granty wydawnicze zakończone publikacją książek. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych uczestniczył w badaniach prowadzonych przez prof. S. Litaka w ramach grantów dotyczących tematów: Kościół łaciński w Rzeczypospolitej około 1772 r. oraz Mniejszości wyznaniowe w dawnej Polsce w XVIII wieku.

Udział w konferencjach i sympozjach oraz towarzystwach

Uczestnicząc w konferencjach naukowych, prof. Marian Surdacki wygłosił miedzy innymi referaty:

–          Organizacja i rozwój szpitalnictwa w Wielkopolsce Zachodniej w XVII i XVIII wieku. Sesja na temat „Szpitalnictwo w dawnej Polsce” organizowana przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie 30 maja – 1 czerwca 1994 r.

–          Nouvelles initiatives de charite et l’activite des hopitaux en Europe et en Pologne au XVIIe et XVIIIe siecles. Congress of Internationale d’Histoire Ecclesiastique Comparee. Lublin, 2–6 September 1996 r. „Christianity in East Central Europe and Its Relations with the West and the East”.

–          Dzieci porzucone w społeczeństwach dawnej Europy i Polski. Konferencja pt. „Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w społeczeństwie dawnej Polski (X–XX wiek)” organizowana przez Zakład Historii Kultury Materialnej Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie 3–5 marca 1998 r.

–          Il Brefotrofio dell’Ospedale di Santo Spirito. Istituto Luigi Sturzo, Accademia Polacca delle Scienze di Roma, 28–30 kwietnia 1999 r.

–          La scuola dei Putti e il Conservatorio nell’Ospedale di Santo Spirito di Roma nei secoli XVII–XVIII. Konferencja w Rzymie 13–16 maja 2001 r. pt. „L’antico l’Ospedale di Santo Spirito”.

–          Losy dzieci porzuconych w społeczeństwie europejskim do XX wieku, Konferencja w Bydgoszczy pt. „Dziecko w rodzinie i społeczeństwie”, 24–27 czerwca 2002 r.

Profesor był też wielokrotnie recenzentem prac doktorskich oraz recenzentem wydawniczym książek.

Obecnie jest on członkiem Towarzystwa Naukowego KUL oraz wiceprzewodniczącym Towarzystwa Naukowego KUL Wydziału Nauk Społecznych, członkiem Towarzystwa Ziemi Urzędowskiej i jego wiceprezesem, członkiem Zarządu Instytutu Geografii Historycznej Kościoła w Polsce, członkiem Komitetu Redakcyjnego Roczników Nauk Społecznych. W latach 2004–2005 pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Obchodów 600-lecia Urzędowa, przypadających w 2005 r.

Słowa prof. Mariana Surdackiego do Prezydenta Rzeczypospolitej

Dnia 20 czerwca 2006 r. Prezydent Rzeczypospolitej Lech Kaczyński wręczył w pałacu prezydenckim w Warszawie tytuły naukowe profesorów (tzw. belwederskie) dziewięćdziesięciu naukowcom. W imieniu dziewięćdziesięciu nowo nominowanych profesorów krótkie przemówienie, a zarazem podziękowanie wygłosił prof. Marian Surdacki. Poniżej podajemy jego tekst:

„Wielce Szanowny Panie Prezydencie. Szanowni Państwo.

W imieniu swoich znamienitych Koleżanek i Kolegów – profesorów, pragnę wyrazić Panu Prezydentowi głęboką wdzięczność i podziękowanie za nadanie nam tytułu profesora. Nominacja ta stanowi dla każdego z nas ukoronowanie bardzo długich i żmudnych, ale zarazem zaszczytnych i szlachetnych badań naukowych.

Nasza satysfakcja jest tym większa, że tytuł ten otrzymaliśmy od Prezydenta, a jednocześnie profesora, któremu problematyka życia naukowego jest znana i bliska. Mogę chyba powiedzieć, że jest Pan Prezydent jednym z nas, doskonale więc rozumie potrzeby naszego środowiska.

Pragnę podkreślić szlachetność zawodu naukowca, który cieszy się w kraju wielkim prestiżem i zaufaniem. Ja osobiście pracuję na uniwersytecie, który powstał pod hasłem »Deo et Patriae«. Słowa te mówią o służbie uniwersytetu i pracowników naukowych Bogu, Ojczyźnie, a zarazem prawdzie. Można więc powiedzieć, że nasza praca zawiera się w tym haśle.

Chciałbym w tym miejscu przywołać słowa największego Polaka w dziejach naszej Ojczyzny, Jana Pawła II. Podczas spotkania ze środowiskiem uniwersyteckim na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 1987 r. wypowiedział on następujące słowa: »Uniwersytecie służ prawdzie, jeśli służysz prawdzie, służysz wolności, służysz życiu, służysz społeczeństwu«.

Jan Paweł II powiedział też: »Uniwersytet jest swoistym warsztatem pracy. Może na pierwsze wejrzenie rzuca się w oczy jego praca dydaktyczna. Przy głębszym jednak poznaniu staje się jasne, że prawdziwą „wodą życia”, ożywiającą całe nauczanie jest praca naukowa o charakterze twórczo-badawczym«.

Wiemy, że bez nauki nie ma rozwoju kraju i gospodarki. Jako historyk dziejów szkolnictwa i opieki społecznej, mogę powiedzieć, że nauka zawsze wymagała mecenatu i kurateli ze strony państwa. Nakłady na naukę zawsze się zwracają i przynoszą wymierną oraz wszechstronną korzyść całemu społeczeństwu. Wiemy też, że kondycja materialna nauki i uniwersytetów polskich nie jest najlepsza. Mamy jednak nadzieję, że również dzięki staraniom Pana Prezydenta, sytuacja w tym zakresie będzie się sukcesywnie poprawiać.

Szanowny Panie Prezydencie. Zapewniamy, że pomimo osiągnięcia najwyższego tytułu nie spoczniemy na laurach i będziemy nadal rozwijać swoją misję naukową a także dbać o uczciwość i obiektywność badań.

Raz jeszcze dziękujemy za nadanie nam tytułów profesorskich i życzymy dużo zdrowia i pomyślności oraz owocnej służby na rzecz naszej Ojczyzny IV Rzeczypospolitej”.

_______________

Przypisy:

¹ Prof. Gabriele De Rosa, bezsprzecznie jeden z największych autorytetów w dziedzinie badań historycznych we Włoszech, przyjaciel wielokrotnego premiera Włoch Giulio Andreottiego, były deputowany i senator Republiki Włoskiej, kierujący od lat Instytutem Luigi Sturzo (historia, socjologia, politologia – wydający niezwykle prestiżowe czasopismo „Ricerche di storia sociale e religiosa” oraz „Studium”, w których M. Surdacki opublikował cztery artykuły).

² Książka ta doczekała się pozytywnej recenzji autorstwa najwybitniejszego żyjącego obecnie polskiego historyka dziejów wychowania, profesora Józefa Miąso z Polskiej Akademii Nauk, który ocenił cytowaną pozycję M. Surdackiego, w obszernej recenzji kilkunasto-tomowej serii prac pt. Prace z historii szkolnictwa w Polsce (pod redakcją Stanisława Litaka, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego), zamieszczonej w najważniejszym czasopiśmie naukowym z tej dziedziny w Polsce „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 44, 2005, s. 216. Poniżej podajemy w całości treść wymienionej recenzji:

„Pozycją szczególnie wartościową pod względem poznawczym, metodologicznym i warsztatowym jest książka Mariana Surdackiego pt. Edukacja i opieka społeczna w Urzędowie XV–XVIII w. (tom XI, 2004, ss. 368). Autor ma w swoim dorobku znakomite publikacje, spośród których wyróżnić trzeba: Opieka społeczna w Wielkopolsce Zachodniej w XVII i XVIII wieku (1992) i Dzieci porzucone w Szpitalu Świętego Ducha w Rzymie w XVIII wieku (1998). Książka o Urzędowie może być uznana za wzorcową monografię miasta, które zajmowało ważne miejsce na mapie dawnej Rzeczypospolitej, a po 1863 r. zostało pozbawione praw miejskich. Jej podstawą są liczne źródła archiwalne, przechowywane w archiwach państwowych i kościelnych w Krakowie, Lublinie, Warszawie oraz w Urzędowie. »Podjęte badania – pisze autor – mają wykazać na przykładzie Urzędowa, w sposób kompleksowy, życie społeczne typowego miasteczka od jego powstania aż do upadku Rzeczypospolitej. Analizie zostaną poddane elity miejskie: duchowieństwo (prepozyci, prebendarze, w mniejszym stopniu plebani i wikarzy), nauczyciele, urzędnicy, chirurdzy i cyrulicy, prowizorzy szpitalni, cechmistrze i bracia cechowi oraz członkowie bractw religijnych. Ważne miejsce zajmie w pracy życie nizin społecznych oraz sytuacja ludzi dotkniętych mizerią i nieszczęściem losu, ubóstwem, starością, chorobą, kalectwem (żebracy, pensjonariusze szpitalni, wdowy, sieroty)«.

Już w tym miejscu należy stwierdzić, że autor w pełni zrealizował swoje zamierzenia badawcze, mimo iż nie wszystkie zagadnienia mógł potraktować z równą szczegółowością. Obszernie omówił dzieje szkoły parafialnej, jej materialne podstawy, nauczycieli i środowisko uczniowskie, edukację pozaszkolną oraz formację umysłową mieszkańców. Jest to w pełni oryginalne podejście do badań nad szkołą parafialną i jej funkcją społeczną. Równie nowatorskie jest potraktowanie cechów rzemieślniczych jako instytucji edukacyjnych i opiekuńczych. Szkoda, że autor nie sięgnął do klasycznej pozycji wybitnego socjologa wychowania Józefa Chałsińskiego, opisującej wychowanie cechowe (Wychowanie w domu obcym, 1928). Bardzo wartościowe, bo poszerzające tradycyjne pojęcie edukacji, jest szerokie potraktowanie funkcjonujących w Urzędowie bractw religijnych, które pełniły nie tylko funkcje dewocyjne, lecz prowadziły również działalność gospodarczą. Przyczyniały się one do kształtowania kultury umysłowej mieszkańców. Ostatnia, obszerna część pracy omawia dzieje ufundowanego przez mieszczan w 1447 r. Szpitala Świętego Ducha i św. Leonarda, pełniącego funkcję przytułku dla ubogich, bezdomnych i starców, opiekę nad wdowami i sierotami oraz pozaszpitalną opiekę medyczną nad ubogimi mieszkańcami.

Książka prof. Surdackiego, wybitnego badacza europejskich i polskich dziejów opieki społecznej, ukazuje na przykładzie historii Urzędowa nowe perspektywy badawcze, jakie otwierają się przed historykami edukacji, koncentrującymi do tej pory swoją uwagę głównie na przeszłości szkół i myśli pedagogicznej”.

Spotkanie z papieżem Janem Pawłem II podczas audiencji w Watykanie

Profesor Surdacki przemawia podczas ceremonii nadania tytułu profesorskiego przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego