Głos Ziemi Urzędowskiej 2005

Anna Wnuk

Inżynier Aleksander Gorajek – syn ziemi urzędowskiej, konstruktor i działacz polonijny

Skromność, pracowitość i życie na emigracji sprawiły, że postać Aleksandra Gorajka nie jest dobrze znana w środowisku, z którego się wywodzi.

Urodził się bowiem 15 sierpnia 1916 roku w Majdanie Radlińskim jako ósme dziecko spośród dziewięciorga rodzeństwa. Był synem Michała i Katarzyny z Dziurdów.

Rodzina Gorajków miała piękne tradycje katolickie i narodowe, które kontynuował Aleksander i jego bracia Andrzej i Józef.

Do 14. roku życia ukończył szkołę powszechną i przebywał w domu rodzinnym. W latach 1930–1935 był uczniem Gimnazjum Realnego im. Jana Zamoyskiego w Lublinie, w klasie matematyczno-przyrodniczej. Po złożeniu matury odbył służbę wojskową w szkole podchorążych łączności w Zegrzu pod Warszawą i ukończył ją z dyplomem podchorążego z przydziałem do 7. pułku Legionów w Chełmie.

Po odbyciu służby i zdaniu egzaminu konkursowego rozpoczął naukę na Wydziale Konstrukcji Maszyn Politechniki Warszawskiej. Po trzech latach studiów, w 1939 roku wybuchła II wojna światowa i przerwała edukację. Na początku września Aleksander został zmobilizowany i brał udział w walkach z Niemcami. Następnie udało mu się zbiec z niewoli sowieckiej, do której dostał się, wycofując się na wschód. Wrócił do domu i włączył się w działalność konspiracyjną, biorąc udział w organizowaniu służby łączności, początkowo w Lubelskiem, a potem w Warszawie.

W czasie okupacji Aleksander zapadł na gruźlicę płuc i kilka tygodni przed wybuchem powstania warszawskiego przebywał w sanatorium w Świdrze pod Warszawą. Wziął jednak czynny udział w powstaniu, nosząc pseudonim „Staszek”, a następnie dzięki pomocy Czerwonego Krzyża udało mu się wydostać do Opoczna koło Kielc, gdzie przebywał do końca wojny.

Gdy sytuacja w kraju zaczęła się normalizować, Gorajek pojechał do Łodzi by ukończyć studia politechniczne. Zaraz po uzyskaniu dyplomu, w 1946 roku, został wysłany do Szwajcarii na zaproszenie Międzynarodowego Ośrodka Pomocy Uniwersyteckiej. Przybył do Szwajcarii na leczenie i przebywał przez 9 miesięcy na kuracji w sanatorium w Leysin. Następnie udało mu się uzyskać posadę inżyniera w szwajcarskich zakładach stalowych firmy „Von Roll” w Bernie, gdzie pracował przez 34 lata, aż do emerytury.

Początkowo był zatrudniony w dziale mechanicznym przy produkcji, a potem jako stały pracownik miał możliwość realizować własne pomysły nowych konstrukcji stalowych, głównie przy budowie kolejek linowych i urządzeń transportowych oraz przeładunkowych. Z czasem w firmie stworzył instytut badawczy. Nowe rozwiązania techniczne Gorajka zostały zaprezentowane m.in. na Wystawie Światowej w Brukseli w 1958 roku. Jego kolejka linowa dowoziła gości na tę wystawę. Następnie została zakupiona przez Hiszpanię: jedna część funkcjonuje do dzisiaj w Madrycie, a druga w Barcelonie. Jego konstrukcje zostały też docenione na Krajowej Wystawie w Lozannie w 1964 roku.

Tworzył nowe systemy masztów w Blackpool (Anglia) i konstrukcje w kilku kolejkach linowych w Szwajcarii, na takich szwajcarskich szczytach, jak: Kleiner, Matternhorn, Schieldhorn i in.

Swoimi wynalazkami przyczynił się Gorajek do wprowadzenia (przez ekspertów politechniki brukselskiej) nowego wzoru konstruktorskiego opartego na trójkącie.

Dzięki sukcesom, firma w której pracował została zaproszona do wykonania kilku projektów w Stanach Zjednoczonych. W Nowym Yorku (Manhattan) zbudowała kolejkę linową, a Gorajek opracował największą na owe czasy kabinę wiszącą, która mogła przewieźć jednorazowo 150 osób. Prasa amerykańska poświęciła temu wiele uwagi, a rysunek tej kolejki został umieszczony na dwudolarowym banknocie Singapuru.

Podobną kolejkę zaprezentowała firma, w której pracował Gorajek, na Światowej Wystawie Technicznej w Stanach Zjednoczonych. Na samym końcu kolejki linowej została przewidziana wieża. To w oparciu o jego projekt i obliczenia w amerykańskim mieście Seattle powstała owa „Wieża Gorajka”. Po Światowej Wystawie w 1962 roku, amerykańska prasa nazwała ją „szóstym cudem Ameryki”. Spośród ogromnych drapaczy chmur, wieża w Seattle wyróżnia się oryginalną konstrukcją i była zaliczana do 16 najwyższych budowli świata.

W czasie pobytu w Szwajcarii Gorajek brał udział w życiu społecznym i kulturalnym Polonii. Już w latach pięćdziesiątych zetknął się z dominikaninem ojcem prof. Józefem Marią Bocheńskim – filozofem i logikiem. Szybko nawiązała się między nimi przyjaźń i wieloletnia współpraca. Mile wspominał Gorajek spędzone w obecności o. prof. Bocheńskiego wigilie Bożego Narodzenia, wyjazdy, debaty, dzielone troski, inicjatywy, działania.

W 1950 roku na pierwszym Kongresie Polonii Szwajcarskiej o. Bocheński obwieścił zaistnienie Polskiej Misji Katolickiej, której był twórcą. Następnie powołano Fundację Domu Polskiego, której celem była troska o dom Polskiej Misji Katolickiej w Marly. Jej prezesem przez szereg lat był Aleksander Gorajek. Był też przewodniczącym Rady Administracyjnej Misji. W latach pięćdziesiątych pełnił funkcję prezesa organizacji „Veritas” we Fryburgu, a w latach sześćdziesiątych kierował Fundacją Katolicką w Bernie oraz był jednym z inicjatorów założenia Klubu Polskiego.

Ważną zasługą Gorajka w tym czasie był udział w akcji przeciwko Instytutowi Wydawniczemu „PAX” Bolesława Piaseckiego (założony w 1949 roku w Warszawie). Troska o obraz Kościoła i Polski na Zachodzie była dla Aleksandra Gorajka bardzo ważnym zadaniem. Razem z przyjaciółmi długie wieczory spędzali na debatach: jak zdementować filozofię chrystianizacji komunizmu, którą lansowały w Szwajcarii kręgi związane z PAX-em Bolesława Piaseckiego. Założyciel tego Instytutu Wydawniczego został skrytykowany na antenie Radia Wolna Europa za swe marksistowskie poglądy przez o. prof. Bocheńskiego, prof. Estraichera i Gorajka. Watykan poparł ich stanowisko, a potępił poglądy Piaseckiego, stawiające partie przed człowiekiem, który jest rzeczywistością konkretną, a nie wymyśloną strukturą.

Poglądy przeciwne PAX-owi propagowano w kręgach polonijnych na wszystkie dostępne sposoby ówczesnych mediów: radio, prasę, odczyty, publikacje, spotkania. Gorajek sam wielokrotnie w tym duchu występował w różnych miastach Szwajcarii (głównie we Fryburgu i Genewie), ale i w innych krajach, jak Niemcy, Anglia czy Włochy. Jego pasją było też uczestniczenie w organizowaniu tzw. uniwersytetów ludowych. Aktywnie działał również jako prezes filii londyńskiego „Veritas”-u. Działalność Gorajka i jego współpracowników wzbudzała echa ostrej krytyki w oficjalnej propagandzie PRL-u.

Propaganda ta nie zostawiła w spokoju nawet inicjatywy odnośnie humanizacji techniki, którą podjęli polscy emigranci. Obszerny artykuł Gorajka pt. Technika – wymysł diabła czy dar Boży na łamach londyńskiego pisma „Życie” spotkał się z polemiką krajowego pisma „Nowe Drogi”. Mozolna praca przedstawicieli Polonii przynosiła jednak oczekiwane efekty. Piasecki musiał wycofać swoją teorię i zlikwidować czasopismo „Dziś i Jutro”. Była to pierwsza ideologiczna przegrana komunizmu.

Po ogłoszeniu stanu wojennego Gorajek działał w komisji szwajcarskiego Czerwonego Krzyża do kontaktów z polskimi uciekinierami w obozach na Zachodzie. W ostatnich latach XX wieku był aktywnym członkiem Fundacji im. Ojca Bocheńskiego na rzecz Domu Polskiego.

W roku 2000 Ojciec Święty Jan Paweł II przyznał wysokie odznaczenia dla czterech przedstawicieli polonijnego laikatu z racji obchodzonego 50-lecia Polskiej Misji Katolickiej w Szwajcarii. Wszyscy wyróżnieni byli od lat ogromnie zaangażowani w działalność duszpasterską szwajcarskiej Polonii. Laureatem Komandorskiego Orderu Zasługi Świętego Sylwestra został m.in. Aleksander Gorajek, któremu odznaczenie papieskie wręczył ksiądz arcybiskup Szczepan Wesoły, w obecności księdza kardynała Henryka Gulbinowicza podczas Mszy Świętej w Kaplicy Polskiej Misji Katolickiej w Marly. Order Rycerski Świętego Sylwestra Papieża jest odznaczeniem papieskim ustanowionym w 1841 roku przez papieża Grzegorza XVI dla uczczenia św. Sylwestra. Nadawany jest cywilnym osobom świeckim za wybitne osiągnięcia w różnych dziedzinach nauki i sztuki.

W grudniu 2000 roku w uznaniu zasług Aleksandra Gorajka dla podtrzymania polskości w Szwajcarii, a szczególnie ze względu na jego wieloletnie zaangażowanie w działalność na rzecz Polskiej Misji Katolickiej w Marly prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski nadał mu wysokie odznaczenie państwowe – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Ceremonia wręczenia odznaczenia odbyła się 20 stycznia 2001 roku w rezydencji Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie w czasie dorocznego spotkania Polonii z okazji Nowego Roku.

Pracowite życie zawodowe Gorajka zaowocowało uznaniem na forum światowym, gdzie zasłynął jako śmiały innowator w dziedzinie konstrukcji. To dzięki jego planom funkcjonują dzisiaj w Szwajcarii liczne wyciągi narciarskie, działa metro w Singapurze i w Barcelonie.

Jak mówił, w pracy zawsze starał się kierować zasadą: jak zrobić to najprościej? Czy nie można czegoś zrobić dokładnie na odwrót? I odpowiedzi na te pytania przynosiły nowe rozwiązania i wynalazki.

Na emigracji Aleksander Gorajek założył rodzinę, biorąc ślub w 1956 roku z Polką Emilią Burak. Z tego związku urodziło się dwoje dzieci: córka Krystyna – obecnie lekarz, ordynator w Kantonalnym Szpitalu Psychiatrycznym oraz syn Ryszard – architekt, pracujący nad rozwojem nowych metod budowlanych. Drugą żoną Aleksandra została również Polka Barbara Rapel.

Brat Aleksandra – ksiądz prałat Józef Gorajek, długoletni proboszcz w Wąwolnicy został uhonorowany za swoją postawę wobec Żydów podczas drugiej wojny światowej, tytułem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

Inżynier Gorajek bardzo lubił podróżować. Wakacje najczęściej spędzał w Hiszpanii. Podziwiał szczególnie hiszpańskie malarstwo. Obecnie jest już w sędziwym wieku, mieszka w Bernie. Jest wielbicielem muzyki i bardzo chętnie słucha Chopina.

Strony rodzinne zawsze wspomina z rozrzewnieniem i tęsknotą, dlatego jego pragnieniem jest by odznaczenia, jakie otrzymał za swoją pracę społeczną i zawodową zostały zdeponowane w godnym miejscu w pobliżu miejsca jego narodzin.

Wykorzystane materiały:

1. Życiorys Aleksandra Gorajka (rękopis w posiadaniu autorki).

2. Wieża Gorajka – wywiad z inżynierem Aleksandrem Gorajkiem, „Wiadomości” (Polski Biuletyn Katolicki w Szwajcarii), październik 1999, s. 6–8.

3. Pismo Ambasadora RP w Bernie Marka Jędrysa do Aleksandra Gorajka z dn. 29 grudnia 2000 roku.

4. A. Gorajek: Technika – dar Boży czy dzieło szatana. „Życie. Katolicki Tygodnik Religijno-Kulturalny”, 7 III 1954, s. 1–2.

5. A. Judycka, Z. Judycki: Polonia. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 93.

 Aleksander Gorajek uhonorowany odznaczeniem papieskim

 J.E. ks. abp Szczepan Wesoły wręcza Aleksandrowi Gorajkowi Komandorski Order Zasługi Świętego Sylwestra, który przyznał mu Jan Paweł II w 2000 r.

 Dyplom nadania Orderu Rycerskiego