Głos Ziemi Urzędowskiej 2003

Paweł Surdacki, Stanisław Surdacki

Profesor Zygmunt Surdacki (1923–2002) 

Zygmunt Surdacki, syn Ignacego i Anastazji (z domu Rolla), urodził się 6 września 1923 r. w rodzinie o patriotycznych tradycjach i społecznym zaangażowaniu, mieszkającej w Urzędowie (woj. lubelskie, pow. kraśnicki) – osadzie słynącej z wielu wybitnych ludzi nauki, począwszy od przyrodnika Marcina z Urzędowa, żyjącego w XVII wieku, twórcy „Herbarza Polski”.

Zygmunt od najmłodszych lat uczestniczył, z dużą ciekawością i oddaniem, w sprawach związanych z funkcjonowaniem rodzinnego gospodarstwa rolnego. Zgodnie z wolą umierającego w grudniu 1935 roku ojca, edukacją Zygmunta pokierował starszy o 9 lat brat Stanisław. Zapewnił on Zygmuntowi, kończącemu w 1937 roku szkołę powszechną w Urzędowie, przygotowanie do trudnego egzaminu konkursowego do Państwowej Średniej Szkoły Rolniczo-Leśnej w Żyrowicach (woj. nowogródzkie, pow. słonimski, obecnie Białoruś), którą wcześniej sam ukończył. Pomogły w tym indywidualne lekcje prowadzone przez Wacława Wyrostka. Matki Zygmunta, mającej ośmioro dzieci, nie było stać na umieszczenie syna w prywatnym płatnym gimnazjum w Kraśniku, do którego trafili niektórzy jego koledzy. Naukę w latach 1937–1939 w Państwowej Średniej Szkole Rolniczo-Leśnej w Żyrowicach przerwała druga wojna światowa.

Podczas okupacji pracował w rodzinnym gospodarstwie rolnym, angażując się jednocześnie w okręgowych strukturach ruchu oporu przeciw hitlerowskiemu okupantowi. Pod pseudonimem „Żak” brał czynny udział w pracach konspiracyjnych, najpierw w ZWZ, później w AK, a następnie w Batalionach Chłopskich (1940–1944). Był żołnierzem plutonu „Bęczyn” (dowódca: Aleksander Pietrusiński), zwiadowcą, kolporterem prasy konspiracyjnej i instruktorem oświatowym. W bezpośredniej walce z Niemcami brał czynny udział w okresie akcji „Burza” w miejscowościach: Wyżnianka, Dzierzkowice i Urzędów. Jego znajomość topografii tych miejscowości była szczególnie pomocna walczącym oddziałom, a zaangażowanie w tej walce uznano za bardzo chwalebne i w późniejszym okresie uhonorowano je przyznaniem mu Krzyża Partyzanckiego i Krzyża Batalionów Chłopskich. Awansowany został także na stopień porucznika BCh.

Po wojnie, zamiłowany w pracy na roli, Zygmunt planował samodzielnie gospodarzyć i wziąć w dzierżawę działkę rolniczą w Terpentynie (gmina Dzierzkowice). Został jednak zachęcony przez brata Stanisława, pracującego w Wojewódzkim Związku Pszczelarzy w Lublinie, do kontynuacji, przerwanej przez wojnę, nauki w szkole średniej. Dzięki otrzymanemu stypendium Związku Pszczelarzy i równoczesnej pracy jako pomocnik administratora Ośrodka Rolniczego w Pszczelej Woli k. Lub-lina mógł uczyć się w Liceum Rolniczo-Pszczelarskim, gdzie w roku 1946 uzyskał świadectwo dojrzałości. W latach 1946–1950 studiował na Wydziale Rolnym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lub-linie, uzyskując stopień magistra inżyniera rolnictwa. Jeszcze jako student, w 1949 r., został zatrudniony jako zastępca asystenta w Ka- tedrze Szczegółowej Hodowli Zwierząt UMCS w Lublinie i pracował na tym stanowisku dwa lata.

W latach 1950–1952 pod kierunkiem naukowym profesora Zdzisława Zabielskiego rozpoczął prace genetyczno-hodowlane nad świniami rasy gołębskiej, później nazwanej puławską. W latach 1952–1973 pracował jako starszy asystent, a następnie adiunkt, w Zootechnicznym Zakładzie Doświadczalnym w Końskowoli, należącym do Instytutu Zootechniki w Krakowie, który następnie został przemianowany na Rolniczy Rejonowy Zakład Doświadczalny. Jako pracownik naukowy pracował, początkowo pod kierunkiem prof. Zdzisława Zabielskiego, później samodzielnie prowadząc prace doświadczalne i hodowlane nad zagadnieniami genetycznego doskonalenia świń rasy puławskiej. Rezultatem pracy w tym zakresie było wyhodowanie nowego typu użytkowego świń rasy puławskiej, charakteryzującej się dużą plennością, szybkim tempem wzrostu, dużą mięsnością oraz dobrą zdrowotnością, wynikającą z przystosowania zwierząt do środowiska przyrodniczego. Jego dokonania na tym polu weszły na trwałe do historii osiągnięć hodowlanych w Polsce. Uzdolnienia badawcze i twórcza inwencja hodowcy, poparte dociekliwością i skrupulatnością eksperymentatora, pozwoliły nie tylko odbudować po głębokich zniszczeniach wojennych stado hodowlane świń tej rasy, ale także nadać jej nowoczesny i racjonalny kierunek zmian. Zastosowanie nowoczesnej metody oceny wartości użytkowej i hodowlanej w grupach rodzinowych, a także umiejętne wykorzystanie krzyżowań uszlachetniających, pozwoliło poprawić użytkowość świń tej rasy, zachowując jednocześnie podstawowe jej cechy o specyficznym charakterze i znaczeniu.

W ramach tych problemów badawczych Zygmunt Surdacki napisał, pod kierunkiem prof. S. Aleksandrowicza, pracę doktorską „Stan hodowli i charakterystyka pogłowia świń rasy puławskiej”, na podstawie której uzyskał w 1966 r. stopień naukowy doktora nauk rolniczych w Wyższej Szkole Rolniczej w Poznaniu. Stopień naukowy doktora habilitowanego nauk rolniczych w zakresie zootechniki otrzymał w 1973 r. na Wydziale Zootechnicznym Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie w oparciu o rozprawę „Przydatność świń wielkich białych polskich i puławskich do produkcji brojlerów (porkerów)”.

Doniosłość osiągnięć hodowlanych prof. Zygmunta Surdackiego w tym okresie, a także czynionych starań i zabiegów nad utrzymaniem i doskonaleniem świń rasy puławskiej dopiero obecnie nabierają należnej wartości i są powszechnie doceniane, gdy dostrzega się potrzebę zachowania różnorodności biologicznej i podejmuje specjalne programy ochrony rodzimych ras zwierząt gospodarskich.

Podczas pracy w Zakładzie Doświadczalnym w Końskowoli kierował hodowlaną i doświadczalną fermą świń. Wykonał szereg prac naukowo-badawczych z zakresu mikroklimatu pomieszczeń, odchowu i dokarmiania prosiąt, zastosowania w żywieniu świń nowych pasz, jak siloryb i trociny z orzecha coroso, dyni oleistej, buraków cukrowych oraz metod żywienia loch i młodzieży hodowlanej. W latach 1956–1957 brał udział przy opracowywaniu dawek pokarmowych dla świń w Krajowych Normach Żywienia Zwierząt Gospodarskich (PWRiL, Warszawa 1957). Poza pracą hodowlano-genetyczną i doświadczalnictwem zootechnicznym prowadził systematycznie wykłady i ćwiczenia na kursach dokształcających dla inspektorów doradztwa rolniczego, nauczycieli szkół rolniczych, służby rolnej różnych szczebli i producentów – rolników z gospodarstw indywidualnych, państwowych i spółdzielczych. W latach 1960–1973 brał czynny udział w pracach Komisji Hodowli Trzody Chlewnej przy Ministrze Rolnictwa.

Od 1973 r. był samodzielnym pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Instytucie Hodowli i Technologii Produkcji Zwierzęcej Wydziału Zootechnicznego Akademii Rolniczej w Lublinie. W 1975 r. został mianowany docentem, a w 1976 r. objął kierownictwo Zakładu Hodowli Trzody Chlewnej, którym kierował aż do przejścia na emeryturę w roku 1993.

Pod Jego kierunkiem realizowano w Zakładzie wszechstronne badania nad efektywnością krzyżowania towarowego świń ras i linii utrzymywanych w Polsce. Prace Jego obejmowały także zagadnienia dotyczące oceny metod utrzymania, systemów żywienia oraz wielu aspektów użytkowania rozpłodowego tego gatunku zwierząt.

Wyrazem uznania dla aktywności naukowej i poważnych osiągnięć badawczych było nadanie Mu w roku 1984 tytułu naukowego profesora nadzwyczajnego nauk rolniczych, zaś 15 czerwca 1990 r. – tytułu profesora zwyczajnego.

Profesor Zygmunt Surdacki podczas pracy w Akademii Rolniczej prowadził wykłady dla studentów studiów stacjonarnych i zaocznych. Pod jego kierunkiem 127 studentów wykonało prace dyplomowe na stopień magistra rolnictwa ze specjalnością zootechniczną. Był promotorem czterech przewodów doktorskich, opiekunem jednego przewodu habilitacyjnego oraz recenzentem dziesięciu prac doktorskich i sześciu habilitacyjnych. Wykonał ocenę dorobku naukowego dwóch docentów doktorów habilitowanych do wniosku o nadanie tytułu naukowego profesora nadzwyczajnego. Był recenzentem dwóch prac habilitacyjnych dla Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej ds. Kadr Naukowych oraz 22 prac naukowo-badawczych przeznaczonych do druku w wydawnictwach naukowych. Prowadził seminaria dla młodej kadry naukowej, przekazując jej wiedzę teoretyczną i praktyczną zdobytą w 43-letniej pracy zawodowej – hodowlanej, gospodarczej i doświadczalnej z zakresu zootechniki. W latach 1978–1985 był członkiem Zespołu Dydaktycznego Studiów Zootechnicznych przy Ministrze Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Kierował dziesięcioma tematami naukowo-badawczymi i dwunastoma tematami z badań własnych Uczelni.

W latach 1976–1981 był członkiem Komisji Dyscyplinarnej ds. Studentów, w roku 1982 – rzecznikiem dyscyplinarnym dla nauczycieli akademickich, a od r. 1986 – członkiem Komisji Aparaturowej. Był członkiem kilku towarzystw naukowych, m.in. członkiem i przewodniczącym Koła Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika (od 1949 r.), członkiem Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego (od 1950 r.) i członkiem Zarządu Głównego tego Towarzystwa (1967–1972), członkiem Rady Naukowej przy Ministrze Rolnictwa ds. Hodowli Trzody Chlewnej (1960–1973), przewodniczącym Wojewódzkiego Związku Hodowców Trzody Chlewnej (1956–1964), przewodniczącym Komisji Oceny Zwierząt na Wystawach Wojewódzkich w Lublinie i Białej Podlaskiej, członkiem Zespołu Dydaktyczno-Wychowawczego przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego (1978–1982), członkiem ZBoWiD (od 1968) i przewodniczącym Koła tego związku (1971–1974).

Prowadził wykłady na szkoleniach inspektorów specjalistycznych w ośrodkach doradztwa rolniczego w Końskowoli, Sitnie, Rejowcu, Mokoszynie i Boguchwale.

Kontynuując badania zapoczątkowane przez profesora Jana Nozdryn-Płotnickiego w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym w Uhrusku, doprowadził do wyhodowania z prymitywnych świń nadbużańskich populacji wysokopłodnych i mięsnych świń zwisłouchych, szczególnie przydatnych do chowu w nadbużańskich terenach województw: chełmskiego, zamojskiego i bialskopodlaskiego. Opracował program genetyczny, który umożliwił w 1978 r. utworzenie centrum hodowlanego świń rasy puławskiej w województwie lubelskim. Przeprowadził również gruntowne badania nad zachowaniem się loch podczas porodu i karmienia oraz zachowaniem się prosiąt ssących od czasu odłączenia. Jako jedyny w Polsce przeprowadził ścisłe badania nad problemem zjadania łożyska po porodzie przez lochy. Wykazał też, że stosowanie gleby torfowej do dokarmiania prosiąt ssących daje bardzo dobre rezultaty zdrowotne i przyrostowe. Przeprowadził cykl badań nad wykorzystaniem knurków bez kastracji do produkcji mięsa oraz opracował metodę żywienia prosiąt o masie do 25 kg. W latach 1979–1993 prowadził systematyczne badania nad towarowym krzyżowaniem świń ras utrzymywanych w regionie środkowowschodniej Polski z rasami importowanymi (hampshire i duroc). Pod kierunkiem prof. Zygmunta Surdackiego przeprowadzono w województwach: chełmskim, lubelskimi i zamojskim badania terenowe nad stanem i wyposażeniem punktów kopulacyjnych oraz użytkowaniem knurów. Bardzo interesujące są prace Profesora dotyczące zagadnień historii udomowienia, chowu i hodowli świń oraz stosunków łączących człowieka w różnych kulturach z tym, tak wielce pożytecznym, zwierzęciem. W latach 1991–1993 pod kierunkiem Profesora rozpoczęto badania nad określeniem procentu mięsa i tłuszczu u żywych tuczników produkowanych na Lubelszczyźnie.

Prof. Zygmunt Surdacki opublikował 270 prac, w tym 60 oryginalnych prac naukowo-badawczych, 2 podręczniki, 198 artykułów naukowych, 10 instrukcji wdrożeniowych i 5 wzorów użytkowych.

Ważniejsze publikacje z zakresu hodowli i chowu trzody chlewnej, to:

1. Zależność płodności macior rasy puławskiej od kolejności miotu i długości międzymiotu, „Roczniki Nauk Rolniczych” 1957 (współautor A. Batko).

2. Stan hodowli i charakterystyka pogłowia świń rasy puławskiej, „Roczniki Nauk Rolniczych” 1969.

3. Przydatność świń wielkich białych polskich i puławskich do produkcji brojlerów (porkerów), PWRiL 1972.

4. Użytkowość tuczna, rzeźna i przydatnośc technologiczna tuczników puławskich w latach 1951–1964, „Roczniki Nauk Rolniczych” 1976.

5. Użytkowość rozpłodowa loch rasy puławskiej krytych knurami rasy polskiej białej zwisłouchej i loch mieszańców F1 krytych knurami rasy hampshire, „Rocznik Nauk Zootechnicznych” 1982 (współautorzy: A. Stasiak, K. Lecyk, A. Jóźwiakowska, E. Wielbo, J. Burdzanowski).

Ponadto wykonał kilkanaście ekspertyz naukowych dla instytucji gospodarczych i sądów wojewódzkich. W całej swej ponad 50-letniej pracy zawodowej prof. Zygmunt Surdacki zajmował się działalnością naukową, której głównym celem było szerzenie wiedzy rolniczej dającej zawsze podstawy do zwiększenia produkcji rolniczej i jej opłacalności.

Za swą działalność patriotyczną w okresie okupacji, zawodową i społeczną otrzymał m.in. następujące odznaczenia: Zasłużony Pracownik Rolnictwa (1972), Krzyż Partyzancki (1973), Zasłużony dla Miasta Lublina (1983), Medal 40-lecia PRL (1984), Zasłużony dla Lubelszczyzny (1988), Krzyż Batalionów Chłopskich (1989), Złoty Krzyż Zasługi (1989), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1993).

Prof. dr hab. Zygmunt Surdacki był cenionym specjalistą o uznanym autorytecie naukowym, często zapraszanym i uczestniczącym, w charakterze wykładowcy, w konferencjach i spotkaniach w różnych rejonach kraju. Gorliwa służba nauce i praktyce rolniczej była dla Niego źródłem zarówno osobistej satysfakcji, jak też wartości przysparzanych Narodowi i Państwu Polskiemu.

W środowisku pracowników nauki, a także wśród przyjaciół i znajomych był postrzegany jako znawca historii i to nie tylko gospodarczej z aspektami hodowli zwierząt.

Był także działaczem Stowarzyszenia byłych Żołnierzy Batalionów Chłopskich w Lublinie oraz członkiem zarządu Towarzystwa Ziemi Urzędowskiej (przewodniczącym sekcji rolniczej). Był inicjatorem i organizatorem cennych dla urzedowskich rolników Dni Oświaty Rolniczej.

Swoje wspomnienia związane z działalnością konspiracyjną i zbrojną podczas okupacji hitlerowskiej opublikował w artykułach:

1. Moje wspomnienia z lat 1943–1944, „Głos Ziemi Urzędowskiej” 1997, s. 28–29.

2. Akcja zbrojna Batalionów Chłopskich w Wyżniance, „Głos Ziemi Urzędowskiej” 1997, s. 29–30.

3. Ś.p. Bolesław Surdacki, ofiara UPA – mój brat, „Głos Ziemi Urzędowskiej” 1997, s. 30–32.

Zygmunt Surdacki posiadał liczne rodzeństwo: najstarszy Bolesław (1906–1946) – rolnik mieszkający w Nie-ledwi, pow. hrubieszowski, zamordowany przez UPA, Adela Brożek (1903–1999) – zamieszkała w Chyżowicach, Stanisław (1914–2003) zam. w Lublinie, Sylwina Pomykalska (1912–2000) zam. początkowo w Terpentynie k. Urzędowa, a po II wojnie światowej w Hrubieszowie, Leokadia Wojtuszkiewicz (ur. 1917) i Aleksandra Kuśmiderska (ur. 1926), obie zamieszkałe w Urzędowie.

Związek małżeński z Krystyną Skalską zawarł w listopadzie 1947 r. w Katedrze Lubelskiej. Żona – mgr inż. rolnictwa, absolwentka lubelskiej Wyższej Szkoły Rolniczej – zmarła 23 września 2003 r. Wychowali razem córkę Zofię (po mężu Kempińską), mieli też czworo wnucząt.

Zmarł 11 maja 2002 r. w Lublinie. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w rodzinnym Urzędowie, żegnany przez przedstawicieli władz Akademii Rolniczej i jej Katedry Hodowli Trzody Chlewnej, kombatantów Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej i licznie zgromadzonych urzędowiaków.

Bibliografia:

1. Franciszek Pawłowski, Profesorowie i docenci Akademii Rolniczej w Lublinie w roku 1988, Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Lublin 1989, s. 60.

2. Zygmunt Litwińczuk, LXX-lecie urodzin prof. dra habil. Zygmunta Surdackiego, [w:] Produkcja zwierzęca a środowisko przyrodnicze, Sympozjum naukowe, Jubileusz 40-lecia Wydziału Zootechnicznego, Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Lublin 1993, s. 27–31.

3. Franciszek Pawłowski, Samodzielni pracownicy naukowo-dydaktyczni Akademii Rolniczej w Lublinie w latach 1944–1966, Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Lublin 1998, s. 292.

4. Aleksander Walkiewicz, 75 rocznica urodzin prof. dr. hab. Zygmunta Surdackiego, „Kwartalnik Aktualności Akademii Rolniczej w Lublinie”, lipiec–wrzesień 1998, rok II, nr 3 (7), s. 10 i 16.

5. Stanisław Surdacki, Prasa konspiracyjna w obwodzie kraśnickim w latach 1939–1944, Sesja naukowa – Prasa lubelska. Tradycje i współczesność, 35 lat PRL, Lublin 1979, s. 25.

6. Jan Rarot „Krukowski” (opr.), Odeszli od nas w 2002 r., „Żywią i Bronią, Biuletyn Stowarzyszenia Żołnierzy BCh w Lublinie”, nr 1 (22), kwiecień 2003, s. 24.

7. Hasło: Surdacki Zygmunt „Żak”, Słownik Biograficzny Żołnierzy Batalionów Chłopskich IV Okręg Lublin, (opr. i red. M. Wojtas), autor hasła Stanisław Surdacki, s. 576.

8. Z galerii urzędowskich uczonych – Zygmunt Surdacki, „Głos Ziemi Urzędowskiej” 1993, s. 40–41.