Głos Ziemi Urzędowskiej 2003

Małgorzata Anna Ciosmak

Dlaczego „Darz bór!” a nie „Obfitych łowów!”

Powszechnie wiadomo, że Polacy zaczęli poznawać chrześcijaństwo niewiele wcześniej niż od 966 roku, kiedy to nasz pierwszy król Mieszko I ochrzcił się, zrywając z wierzeniami i zwyczajami pogańskimi. Niewielu z nas interesuje się tym, które z dawnych wierzeń i zwyczajów utrwaliły się w naszych rodzinach i grupach towarzyskich a także instytucjach, i trwają do dziś w bardziej lub mniej przekształconej formie. Z pewnością nikogo

nie dziwi puszczanie wianków na wodę i palenie ognisk w Noc Świętojańską – dawniej zwaną Kupalną Nocą ani święcenie jajek w Wielką Sobotę. W tradycję wrósł Śmigus Dyngus, czyli smaganie witkami wierzbowymi, polewanie wodą oraz topienie Marzanny, choć właściwie nazywała się ona Marena lub Morena, a uosabiała zimę

i wszystkie niedostatki i niepowodzenia, które w równonoc wiosenną topiono w nurtach rzek, by odeszły wraz z porą ciemności i zimna.

Typowymi obrzędami wśród Słowian były modlitwy do różnorakich bóstw i duchów, stawianie ołtarzy, rzeźb sakralnych, kamiennych słupów, wiara w duszki leśne, wilkołaki, boginki, dziewanny i inne. Czczono święte gaje, kamienie, drzewa, wzgórza, źródła.

Najwyższym i najważniejszym, wszechwładnym bóstwem, opiekunem ognia domowego i ofiarnego, dawcą bogactw, pomyślności i zapewniającym przychylność sił przyrody w służbie człowieka był Dadźbóg, Dażbóg.

Takie jest również tłumaczenie imienia tego bóstwa. Przed każdą ważniejszą czynnością wzywano bóstwa odpowiedzialne za daną dziedzinę życia. Ówcześni pogańscy, a przez wiele wieków po 966 roku dalecy od cywilizacji, żyjący w puszczach myśliwi, przed wyruszeniem na polowania wzywali przychylności odnośnego bóstwa, oczekując obfitych łowów. Prawdopodobnie zawołanie „Dażbóg – bądź nam przychylny, daj obfite łowy!” bądź „Dadźbóg – ...!” przekształciło się w formę pozdrowienia dzisiejszych myśliwych wyruszających „na łów”. Pozdrowienie „Darz Bór!” jakże bardzo przypomina fonetycznie imię bóstwa z panteonu Słowian. Wiele na temat mitologii Słowian pisał Aleksander Brückner, a przed nim Hieronim z Pragi, Długosz, Miechowita, Bielski, Lelewel, Kromer i Mierzyński. Nie tylko Grecy, Rzymianie, Wikingowie i Celtowie mieli bardzo bogatą kulturę duchową, która w przekształconej formie trwa do dzisiaj. Swój zbiór praw i wierzeń mieli również Słowianie i nie muszą się tego wstydzić. Świat wartości moralnych również uznawał dobro i zło, a także ustanawiał swoisty kodeks postępowania, wprawdzie niepisany, ale niezwykle trwały. Warto wiedzieć, w co wierzyli nasi praojcowie, a co, w zmienionej formie, przetrwało do dziś będąc kontynuacją trwającej tysiąclecia tradycji.

Mitologia słowiańska według Brücknera i innych autorów

Bogowie:

Białobóg – wątpliwe bóstwo dobra.

Chors – prawdopodobnie bóg Księżyca i światła nocnego.

Czarnobóg – wątpliwe bóstwo (demon) zła.

Dadźbóg – Dażbóg – bóstwo ognia domowego, dający bogactwo. U niektórych plemion odmiana Swarożyca. Zapewniał przychylność sił przyrody w służbie człowieka.

Jarowit – przedstawiany z pozłacaną tarczą bóg wojny, patron płodności.

Jaryło – słoneczne bóstwo płodnej przyrody.

Łada – bogini, matka bliźniaków Lela i Polela.

Kurko – bóg wegetacji.

Perkun – był personifikacją pioruna, bóg nieba i zjawisk atmosferycznych, u innych odpowiednik Peruki.

Perun – bóg niebios i piorunów, gromowładca.

Radogost – bóg ognia, płodów rolnych i gościnności, podobnie jak Dażbóg i Swarożyc.

Pogwizd – bóg wiatru.

Rgiel – bóg polnych urodzajów.

Rujewit – bóg o siedmiu twarzach, posiadał cechy wojskowe.

Siem – bóstwo opiekuńcze życia rodzinnego.

Strzybóg – bóg wiatru.

Swarożyc – prawdopodobnie bóstwo solarne, czyli bóg słońca, ognia ofiarnego i domowego.

Swaróg – Swarog – bóstwo ognia niebiańskiego, czyli Słońca.

Swantewit – bóg wojny.

Świętowit – Światowit – bóstwo o czterech twarzach, niewłaściwie – Światowid.

Trzygłów – Trygław – Trojan – bóstwo zachodniosłowiańskie o trzech głowach, które miały symbolizować harmonię między niebem, ziemią i światem podziemnym.

Weles – Wołos – bóstwo bydła, podziemia i zmarłych, bóg magii, przysięgi.

Niektóre duchy i bóstwa niższej rangi:

Bies – demon zła, zwany również Czartem.

Boginka – demon dziewczęcy, zwany też: wieszczyca, mamuna, siubiela, odmienica, lamia.

Boruta – złośliwy demon leśny mylący drogi podróżnym.

Brodawice – demony zamieszkujące głębiny rzek i jezior.

Brzeginie – nimfy wodne i przypuszczalnie opiekuńcze duchy gór.

Chmurnik – życzliwy duch powietrzny.

Czart – demon zła, w gwarze zwany Kusym.

Dola – opiekuńczy duch człowieka, towarzyszący mu od urodzenia do śmierci.

Dodola – dobroczynna, demoniczna istota wzywana w magii sprowadzania deszczu.

Domowy – Domowik – opiekuńczy duch potomstwa, dbający o pomyślność domu.

Dziwożona – złośliwa boginka wodząca ludzi po bagnach i uroczyskach.

Kikimora – zły, maleńki kobiecy duch domu, szczególnie wrogi wobec mężczyzn.

Kostroma – personifikacja wiosny i płodności, przedstawiana jako młoda kobieta w białym stroju.

Krak – rzekomy pierwszy władca, zabójca smoka wawelskiego, założyciel Krakowa, ojciec Wandy.

Laskowice – Lesowik – duch leśny.

Lech – syn Pana, brat Czecha i Rusa, eponimiczny heros lechitów – Polaków.

Lel i Polel – (bóstwa), bracia bliźniacy, synowie Łady.

Leszy – zły demon, personifikacja losu i jego pan, władca zwierząt.

Licho – personifikacja niedoli, doli złej.

Liton – Litun – latający zły duch zsyłający koszmary senne, zmora.

Marena – Morena – postać mitologiczna, wyobrażana jako kukła topiona na wiosnę (odpowiednik Marzanny).

Narecznice – trzy demoniczne istoty żeńskie, które o północy wyznaczały noworodkowi przyszłość, kreśląc na jego czole niewidzialny znak.

Obiata – ofiara kultowa składana bogom z płodów rolnych i zwierząt.

Płanetnik – demon powietrzny, przypuszczalnie obcego pochodzenia, kierujący ruchami chmur oraz opadami deszczu i gradu.

Południce – Wiły – demony powietrza.

Popiel – legendarny władca prześladowany i zjedzony przez myszy.

Rarog – Raraszek – demoniczny duch ognia, pojawiający się pod postacią drapieżnego ptaka.

Rodzanice – żeńskie demony losu wyznaczające długość życia ludzkiego.