Głos Ziemi Urzędowskiej 2003

Ewa Dymek

Higiena jamy ustnej a choroby przyzębia

Terminem choroby przyzębia określa się stany chorobowe tkanek przyzębia brzeżnego, w skład których wchodzą tkanki stykające się w obrębie szyjki zęba, a więc: dziąsło, ozębna, okostna i kość wyrostka zębodołowego, a także cement korzeniowy, mimo że jest właściwie tkanką zęba. W skrócie można powiedzieć, że są to tkanki po-łożone przy zębach, stąd nazwa. Popularnie choroby te nazywane są paradontozą. Przyczyną chorób przyzębia jest w większości (nawet 95% przypadków) zła higiena jamy ustnej. Pierwszym objawem choroby jest najczęściej krwawienie z dziąseł. Może to być krwawienie przy myciu zębów, może być przy jedzeniu lub też samoistne. Pacjent odczuwa smak krwi, a w bardziej zaawansowanych przypadkach słony smak ropy wyciekającej z kieszonek dziąsłowych. Może pojawić się również nieprzyjemny zapach z ust. Występuje także obrzęk i zaczerwienienie dziąseł, co świadczy o zapaleniu tkanek miękkich otaczających zęby. Z czasem proces zapalny przenosi się głębiej na kość, powodując jej zanik, a w następstwie ruchomość zębów. Poprzez zachowanie odpowiedniej higieny jamy ustnej możemy zapobiec chorobom przyzębia, spowolnić ich przebieg, a nawet całkowicie zatrzymać ich rozwój. Oprócz braku lub nieodpowiedniej higieny jamy ustnej, w powstaniu chorób przyzębia biorą udział czynniki wewnętrzne (ustrojowe) i zewnętrzne (miejscowe).

Czynniki wewnętrzne to choroby systemowe, takie jak:

– wrodzone uszkodzenie systemu immunologicznego (choroba Downa, cukrzyca młodzieńcza, młodzieńcze zapalenie przyzębia),

– zaburzenie funkcji gruczołów wydzielania wewnętrznego (nadczynność tarczycy, przysadki, gruczołów przytarczycznych i kory nadnercza),

– choroby metaboliczne (np. cukrzyca),

– choroby genetyczne (włókniakowatość dziąseł),

– choroby układu krwiotwórczego (zaburzenia ilościowe i jakościowe układu leukocytarnego, np. białaczki, czerwonokrwinkowego oraz płytek krwi),

– choroby układu krążenia,

– choroby skóry,

– choroby przewodu pokarmowego,

– choroby alergiczne,

– choroby infekcyjne jamy ustnej (zakaźne – wirusowe i bakteryjne zapalenia jamy ustnej),

– guzy i zmiany guzopodobne,

– zmiany hormonalne fizjologiczne (okres dojrzewania, ciąża, okres przekwitania),

– zatrucia metalami ciężkimi (rtęć, ołów, bizmut),

– zmiany w tkankach przyzębia po napromeniowaniu,

– zakażenie wirusem HIV,

– działania uboczne leków (przeciwpadaczkowe, przeciwalergiczne oraz przeciwastmatyczne – kortykosterydy, przeciwzakrzepowe, niektóre leki na nadciśnienie, przeciwnowotworowe, środki antykoncepcyjne, preparaty hormonalne).

Ważną rolę przypisuje się układowi nerwowemu poprzez wpływ na odporność (stres) oraz zmiany w napięciu nerwowo-mięśniowym (parafunkcje – nawyki).

Duży wpływ na stan przyzębia ma również odżywianie. Wzrost, rozwój i metabolizm tkanek przyzębia zależy od składu naszego pożywienia. Konsystencja papkowata i kleista pokarmu sprzyja powstawaniu stanów zapalnych. Szczególnie niedobory białkowe i wapniowe, a także brak witamin, głównie A, E, C, D i związków mineralnych upośledzają rozwój i funkcjonowanie przyzębia. Ślina, jej ilość i skład, a także pH (6,75–7,25) oraz ciała odpornościowe wpływają na stan przyzębia. Ze śliną wydzielają się substancje toksyczne i leki.

Czynniki zewnętrzne (miejscowe) to przede wszystkim:

– płytka nazębno-dziąsłowa,

– uraz zgryzowy,

– nieprawidłowa budowa tkanek przyzębia i zębów,

– błędne postępowanie lecznicze,

– inne czynniki.

Płytka nazębna jest podstawowym czynnikiem miejscowym o charakterze zapaleniotwórczym. Zawiera ona przede wszystkim bakterie (70–80% masy płytki to drobnoustroje). Oprócz tego w skład płytki wchodzą glikoproteidy, wielocukry, składniki organiczne i sole mineralne. Płytkę pokrywa warstwa białego nalotu (złuszczone komórki nabłonka, białe ciałka krwi) i resztek pokarmowych. Należy pamiętać, że płytka nazębna tworzy się na wszystkich powierzchniach zębów, a także na błonie śluzowej dziąsła i uzupełnieniach protetycznych. Powoduje ona zapalenie dziąseł oraz zaostrzenie przewlekłych stanów zapalnych w tkankach przyzębia. Płytka nazębna ulega z czasem (2–3 dni) mineralizacji i powstaje z niej kamień nazębny. Tworzy się on najczęściej w pobliżu ujść dużych gruczołów ślinowych (powierzchnie językowe dolnych siekaczy i policzkowe górnych trzonowców). Kamień naddziąsłowy powoduje recesję (cofanie się) dziąsła, a poddziąsłowy drażni ściany kieszonki dziąsłowej mechanicznie i bakteryjnie. Nie ma zapalenia przyzębia bez bakterii, dlatego higiena jamy ustnej ma istotne znaczenie i olbrzymi wpływ na zapobieganie chorobom przyzębia. Systematyczne i dokładne usuwanie płytki nazębnej za pomocą szczoteczki, nitki lub wykałaczki oraz płukanie jamy ustnej środkami dezynfekcyjnymi zapobiega, łagodzi przebieg, a nawet całkowicie zatrzymuje choroby przyzębia. Innym istotnym czynnikiem wywołującym i sprzyjającym występowaniu chorób przyzębia jest uraz zgryzowy, który powoduje zmiany degeneracyjne i zanikowe w kości oraz rozchwianie zębów. Tworzą się wtedy kieszonki kostne, wskutek pionowego zaniku kości. Uraz zgryzowy występuje w następstwie:

– nawyków zgryzowych,

– braków zębowych (zaburzenia wyrzynania zębów, próchnicy, ekstrakcji) – wędrowanie i przechylanie pozostałych zębów,

– wad zgryzu (stłoczenia zębów) – nierównomierne rozłożenie sił.

Nieprawidłowa budowa tkanek przyzębia i zębów sprzyja również występowaniu chorób przyzębia. Najczęstsze nieprawidłowości to:

– kształt koron,

– kształt łuków zębowych,

– nachylenie zębów,

– nieprawidłowe ustawienie zębów,

– zęby nadliczbowe,

– zaburzenia wyrzynania w czasie i liczbie,

– zaburzenia w grubości brzegów dziąseł i kości wyrostka zębodołowego (cienka błona śluzowa i kość – łatwiejsze uszkodzenie tkanek przyzębia),

– wady rozwojowe tkanek miękkich (nieprawidłowe przyczepy wędzidełek warg, języka, policzków, wąska strefa dziąsła przyczepionego, płytki przedsionek, język olbrzymi).

Budowa tkanek miękkich może powodować gromadzenie się resztek pokarmowych, powstawanie kieszonek, wciskanie się do nich jedzenia, zanik dziąsła i kości, obnażenie korzeni, rozsuwanie siekaczy, utrudnione gojenie.

Błędne postępowanie lecznicze:

– stomatologia zachowawcza (wadliwe wypełnienia, nieszczelne opatrunki),

– ortodoncja (nieprawidłowe, niedokończone, zbyt szybkie działanie aparatu, używanie uszkodzonego aparatu),

– protetyka (nieprawidłowo zaplanowane mosty, korony, protezy, brak wymiany w odpowiednim czasie),

– chirurgia (uszkodzenie kości przy usuwaniu zębów).

Gęstość kości ma istotne znaczenie na przebieg chorób przyzębia (badanie densytometryczne).

W profilaktyce chorób przyzębia największe znaczenie ma jednak przestrzeganie prawidłowej higieny jamy ustnej. Istotne są właściwe metody szczotkowania zębów, zrozumienie znaczenia całkowitego usuwania płytki bakteryjnej, masaż dziąseł (prawidłowe ukrwienie), płukanie jamy ustnej, używanie irygatorów, stosowanie past

i proszków czyszczących, nici dentystycznych, wykałaczek, szczoteczek międzyzębowych, stymulatorów międzyzębowych oraz sposobów samokontroli zabiegów higienicznych. Podstawowym sposobem eliminacji płytki nazębnej jest zabieg szczotkowania zębów (usuwa 60% płytki). Szczotkowanie zębów należy wykonywać co najmniej 2 razy dziennie rano i wieczorem po posiłkach,

a najlepiej rano przed, a w ciągu dnia po każdym posiłku. Przy chorobach przyzębia lepiej czyścić zęby ruchem wymiatającym od dziąsła w kierunku korony zęba szczoteczką o włosiu miękkim i sztucznym. Włosie naturalne zawiera bakterie w kanale włosa i jest wilgotne, co sprzyja rozwojowi drobnoustrojów. Włosie powinno być nylonowe, oszlifowane, o łagodnie zaokrąglonych i wypolerowanych końcach. Obecnie produkuje się wiele rodzajów szczoteczek jedno- i wielopęczkowych, ręcznych i elektrycznych, a nawet sonicznych (ultradźwiękowych). Różny kąt ustawienia trzonu (rękojeści) w stosunku do główki wpływa na dostęp do niektórych trudnych do oczyszczenia miejsc. Szczoteczka powinna być odkażana przez

15 minut w 4% roztworze sterinolu lub przez 5 minut w 1% roztworze glukonianu chlorheksydyny. Po użyciu szczoteczkę należy wypłukać i przechowywać w pozycji pionowej aby całkowicie wyschła część pracująca. Przydatność szczoteczki określa się na około 2–3 miesiące, a w chorobach przyzębia na miesiąc. Czynność szczotkowania powinna trwać od 2 do 3 min. Ważne jest aby nie omijać żadnych zębów, ani niektórych ich powierzchni. Najczęściej stosowane metody szczotkowania:

– pionowa,

– pozioma,

– wymiatająca,

– wibracyjna,

– okrężna.

Wnioski:

1. Większości chorób przyzębia można zapobiegać, albo gdy już się zaczęły, można je leczyć. Tym skuteczniej im wcześniej podejmie się terapię.

2. Należy zgłosić się do lekarza stomatologa (periodontologa) gdy wystąpią następujące objawy:

– zaczerwienienie i obrzęk dziąseł,

– krwawienie przy szczotkowaniu,

– nieprzyjemny zapach z ust,

– przestrzenie między zębami,

– rozchwianie zębów,

– cofające się dziąsła,

– nawet słabe bóle, swędzenie lub dyskomfort.

3. Faktem jest, że 4 na 5 osób, niezależnie od wieku, może nie wiedzieć o już rozwijającym się schorzeniu.

4. Można usunąć płytkę z zębów.

5. Nie można samodzielnie usunąć kamienia czy płytki poniżej brzegu dziąseł.

6. Należy odwiedzać lekarza stomatologa regularnie, nawet jeśli się sądzi, że nic się nie dzieje. Choroba często przebiega podstępnie i bez większych objawów.

7. Tylko profesjonalista może zdiagnozować chorobę we wcześniejszych etapach – kiedy najłatwiej i najtaniej ją leczyć.

8. Z powodu schorzeń przyzębia można stracić nawet wszystkie zęby. Można zapobiec temu poprzez systematyczne leczenie.

9. Dobra wiadomość: ty i twój lekarz możecie zapobiegać chorobom przyzębia. Nawet, gdy choroba już się rozpoczęła, można ją leczyć z powodzeniem. Większość ludzi nie musi tracić swoich zębów.

10. Choroba przyzębia nie rozwinie się, jeżeli:

– właściwie szczotkujesz i używasz nitki by usunąć płytkę,

– regularnie poddajesz się badaniom przyzębia,

– poddajesz się koniecznemu leczeniu.

11. Mimo choroby przyzębia można zachować własne zęby do końca życia, jest jednak jeden warunek: systematyczna dbałość o utrzymanie właściwej higieny jamy ustnej.