Głos Ziemi Urzędowskiej 2002

Tomasz Karski

Skoliozy idiopatyczne – przyczyny i metody leczenia

Wstęp

Poszukując etiologii skolioz idiopatycznych, oceniano również czynniki biomechaniczne związane z biodrami i miednicą. Analizowano wpływ chodzenia i sposób stania na oś kręgosłupa i jego rozwój. Stwierdzono, że wszystkie dzieci ze skoliozami idiopatycznymi mają rzeczywisty lub „czynnościowy” przykurcz odwiedzeniowy prawego biodra, tj. skrócenie tkanek po stronie przednio-bocznej prawego stawu biodrowego, często połączony z przykurczem zgięciowym i w rotacji zewnętrznej.

 Patomechanizm rozwoju wady

W I grupie rozwoju skolioz stwierdza się rzeczywisty przykurcz odwiedzeniowy prawego biodra (2–4–6–8 stopni lub przywiedzenie 0 stopni) i zarazem duże (35–40–45 stopni) przywiedzenie biodra lewego. Początek wady następuje już u małych dzieci (3–5–8 letnich), patogeneza skoliozy związana jest z chodzeniem i permanentnym staniem na prawej kończynie dolnej (pkd). Pierwszą jest deformacja rotacyjna, następuje usztywnienie kręgosłupa, „znikanie” wyrostków kolczystych, plecy w skłonie stają się płaskie, a nawet może pojawić się deformacja lordotyczna dolnej części kręgosłupa piersiowego. Skoliozy te cechuje znaczna progresja.

W II grupie rozwoju skolioz stwierdza się jedynie umiarkowane ograniczenie przywiedzenia biodra prawego w stosunku do biodra lewego. Przywiedzenie biodra prawego występuje w zakresie 0–15, a nawet 20 stopni, zaś biodra lewego 35–40–45, czasami 50 stopni. Wada dotyczy dzieci starszych i młodzieży (10–12–14 letnich).

Patomechanizm rozwoju skoliozy związany jest wyłącznie ze stałym staniem na prawej kończynie dolnej już od pierwszych lat życia. Jako pierwsza powstaje lewostronna skolioza lędźwiowa, lędźwiowo-krzyżowa lub lędźwiowo-piersiowa. Czasami rozwija się skolioza piersiowa prawostronna, brak jest deformacji rotacyjnej (lub jest mała) oraz progresji (lub jest śladowa). Od czasu „stania na pkd każdego dnia” zależy moment pojawienia się skoliozy i jej zakres. Istnieją oczywiście dzieci ze skoliozami z pogranicza grupy I i II. W obu grupach deformacje kręgosłupa są więc zniekształceniami wtórnymi, kompensacyjnymi, wynikającymi z nieprawidłowości anatomicznych, asymetrii ruchów i asymetrii obciążeń związanych z biodrami, a dalej z wpływem na miednicę, kość krzyżową, kręgosłup lędźwiowy i piersiowy. Przykurcz odwiedzeniowy prawego biodra (strukturalny lub czynnościowy) związany jest z „zespołem przykurczów” noworodków i niemowląt (syndrome of contractures, Syndrom der Kontrakturen).

Informacje dla pediatrów i lekarzy rodzinnych

„Zespół przykurczów” najbardziej wyczerpująco opisał prof. Hans Mau z Tybingi. Wyróżnił on: a) przykurcz przywiedzeniowy biodra lewego (przeważnie) ze współistniejącą dysplazją (tzw. „rozwijającą się” – divelopmental dysplasia), b) skośnogłowie (plagiocephalia), c) kręcz szyi (torticollis), d) deformacje stóp i kolan, e) skoliozę wczesnodziecięcą (scoliosis infantilis), zwykle ustępującą samoistnie, f) przykurcz odwiedzeniowy biodra prawego, który przez wpływ biomechaniczny na miednicę i kręgosłup jest przyczyną tzw. skolioz idiopatycznych.

Ocena dotychczasowych sposobów leczenia rehabilitacyjnego

Dotychczasowe leczenie rehabilitacyjne zamiast zmniejszać, powiększało skoliozy. Wychodzono z założenia, że kręgosłup krzywi się, to znaczy jest słaby, a więc trzeba go wzmocnić przez ćwiczenia wyprostne, tzw. wzmacniające, „tworzące gorset mięśniowy”. Te zaś, dzisiaj wiemy, powiększały wadę. Najcięższe skoliozy (III i IV stopnia) stwierdzano tylko u dzieci starszych, wykonujących wadliwe ćwiczenia przez okres od 6 miesięcy do 1, 2, a nawet 3 lat!

Ważne informacje praktyczne

Generalnie można powiedzieć, że w leczeniu skolioz te ćwiczenia które miały szkodzić – leczą wadę, zaś te które miały ją leczyć – powiększają skrzywienia. Szkodliwe jest więc zwalnianie dzieci z lekcji wychowania fizycznego (a także zmniejszanie liczby godzin WF!). Skoliozom zapobiega sport, spanie na boku w pozycji płodowej (z kolanami przy brodzie) od najwcześniejszych lat, ćwiczenia na WF typu – przewroty do przodu, do tyłu („fikołki”), skłony, a także stanie na lewej nodze „na spocznij” lub na nogach skrzyżowanych. Dziewczęta, które mają „nawyk stania na nogach skrzyżowanych” nie mają skolioz lub są one znikome i niegroźne. Jeśli chodzi o sport, szczególnie korzystne są ćwiczenia zawierające elementy „rozciągania”, jak: karate, taekwondo, aikido, kung-fu, judo czy joga. Tylko nieznaczne lecznicze działanie dla skolioz ma pływanie (oczywiście jest ono bardzo korzystne dla ogólnego usprawniania dziecka). Bez znaczenia natomiast jest sposób noszenie teczki, tornistra czy plecaka. Skoliozy nie rozpoczynają się deformacjami na poziomie barków i łopatek i tutaj nie należy szukać pierwotnej przyczyny skolioz. Związana jest ona z miednicą, chodzeniem i staniem. Zmiany „w górze” są wtórne i odległe w czasie.

Co chroni przed skoliozami?

Nawet w sytuacji przykurczu odwiedzeniowego prawego biodra następujące zachowania chronią przed skoliozami:

a) nawyk stania „na spocznij” na lewej kończynie od wczesnych lat życia lub częste stanie na nogach skrzyżowanych,

b) nawyk spania na boku w pozycji płodowej (z kolanami przy brodzie) od najwcześniejszych lat życia,

c) chód z rotacją wewnętrzną kończyn dolnych (z palcami do środka) wspólnie z wyżej wymienionymi czynnikami,

d) intensywne uprawianie sportu (szczególnie ćwiczeń rozciągowych, takich jak karate, taekwondo, aikido, kung-fu, judo, juiitsu, joga).

Prof. dr hab. med. Tomasz Karski reprezentuje Katedrę i Klinikę Ortopedii Dziecięcej i Rehabilitacji AM w Lublinie

Adres: Prof. zw. dr hab. med. Tomasz Karski

20-093 Lublin, ul. Dr. W. Chodźki 2

E-mail: tkarski@dsk.lublin.pl

Tel./fax: prefix/81/741 56 53 (Klinika)

Tel./fax: prefix/81/742 63 71 (Praxis)